İncil Vatikan Yazması Kitab-ı Mukaddes/ Matta, Markos, Luka ve Yuhanna Kanonik/Apokrif Yeni Ahit veya Yeni Antlaşma

https://twitter.com/kanaryamfenerli _/\/\____________/\/\_____________ KANARYAM █▓▒░▒▓█ FENERLİ ¯¯¯¯¯¯\/\/¯¯¯¯¯¯¯¯¯\/\/¯¯¯¯¯¯¯¯¯ İncil, Hristiyanlığın kutsal kitabı olan Kitab-ı Mukaddes'in, Yeni Ahit kısmının ilk dört bölümünün her birine verilen ad. Matta, Markos, Luka ve Yuhanna tarafından kaleme alınmış olan dört İncil, yazarlarının adıyla anılır. İncillerde, Hıristiyanlığa göre İsa'nın hayatı ve öğretileri anlatılır. Hristiyan din adamlarınca kabul edilen bu dört incile "kanonik İnciller" denir. Kilise tarafından kabul edilmeyen İncillere ise "apokrif İnciller" adı verilir.Yeni Ahit metni içeren en eski papirüslerden biri (yaklaşık MS 90–160).Türkçeye Arapçadan geçen kelimenin aslı Yunanca "Ευαγγέλιον" (Evangelion) şeklindedir ve 'iyi haber, müjde' anlamına gelir.[1].İncil kelimesi gerçekte Yeni Antlaşma'nın ilk dört kitabını (bölümünü) karşıladığı halde, bazen Yeni Antlaşma'nın tamamı için de kullanıldığı olur. Bâzen ise, hatâlı olarak, Kitab-ı Mukaddes'in tümü yerine kullanılır. Yeni Ahit'in ilk dört kısmını oluşturan kanonik İncil'ler: Matta, Markos, Luka ve Yuhanna İncilleridir.İncillerin yazılma süreciHristiyan kaynaklarına göre, İsa'nın çarmıhta öldürülmesi ve üç gün sonra diriltilerek göğe yükseltilmesi havarileri ve diğer öğrencileri arasında büyük etki yarattı. Havariler İsa'nın göğe alınışından sonra bir süre Filistin'de kaldılar. Ancak hem Yahudi muhafazakârlar hem de Romalılar'dan gördükleri baskılar nedeniyle dünyanın değişik yerlerine göç etmek zorunda kaldılar. Bunun sonuçlarından biri de Hıristiyanlığın yayılması oldu. Havarilerden Petrus Roma'da, Bartalmay Ermenistan'da, Yehuda (Taday) ve Yurtsever Simun Pers topraklarında öldürülmüşlerdir [2]Hristiyan kaynaklarının aktardığına göre, İsa'nın havarileri ve onların yakın çevresinde yer alan kişiler İsa'nın öğretilerini anlatmayı sürdürdüler. Öğrencilerin önderi konumundaki Petrus Roma'da yaşamaktaydı. Onun yakın çalışma arkadaşı Markos büyük olasılıkla Petrus'un anlattıklarını bir araya getirerek İsa'nın yaşamını anlatan en eski İncil kitapçığını yazmıştır (M.S. 50-60 yılları). Diğer İncil yazarları İsa'nın öğrencisi Matta Levi ve Pavlus'un yakın çalışma arkadaşı doktor Luka, Markos'un yazdığı metni geliştirerek değişik alıcılara göndermek üzere İsa'nın yaşam öyküsünden kesitleri yazmışlardır. Her iki kitapçığın da 70 yılları dolayında yazıldığı düşünülmektedir. Yine İsa'nın öğrencisi olan Yuhanna ise İncil'ini 85 yılından sonra kaleme almıştır. İncil'lerin yazım tarihleri ile hangi dilde yazıldığına dair güvenilir bir bilgi yoktur.Yeni Antlaşma 27 kitapçıktan oluşmaktadır. İsa'nın yaşamını anlatan ilk dört kitapçığa İncil denilmektedir. Sonraki kitapçıkların büyük bir bölümü ise İsa'nın öğrencilerinin (elçilerinin) kiliselere yazdığı mektupları içerir.Dört kanonik İncilin belirlenmesiİsa'dan sonraki ilk iki yüzyılda çok sayıda İncil ortaya çıkmıştır.[kaynak belirtilmeli] Başlangıçta bunların hangilerinin "kutsal" ve "kanonik" kabul edilmesi gerektiği konusunda bir görüşbirliği yoktu.[kaynak belirtilmeli] Dört İncil olması gerektiğini savunan ilk belge M.S. 180 yılında Piskopos Irenaeus tarafından yazılmıştır.[kaynak belirtilmeli] Dört İncil konusunda Hıristiyanların bir görüşbirliğine varması bu tarihten de daha ileride gerçekleşmiştir. M.S. 397'deki Üçüncü Kartaca Konsili, günümüzdeki hâliyle Yeni Ahit'in onaylandığı ilk büyük Hıristiyan kuruludur.Sinoptik İncillerKitabı Mukaddes'teki İncillerin üçü; Matta, Markos ve Luka'nınkiler, gerek verdikleri bilgi gerekse üslup açısından birbirini andırır. Bunlara sinoptikler denir. Yuhanna'nın incili, diğerlerinden farklıdır. Sinoptik İncillerin ortak bir kaynaktan (Q metni) kaynaklandığı öne sürülmüştür.[kaynak belirtilmeli]Kanonik İncillerMatta İnciliMatta İncili, İsa'nın oniki havarisinden biri olan, Roma vergi memuru Celile'li Matta tarafından yazıldığı kabul edilen incildir. Yeni Ahit'in ilk bölümünü meydana getirir. Kelime anlamı olarak Matta, İbranice "efendimizin (tanrımızın) hediyesi" anlamına gelmektedir. M.S. 52 - 68 yılları arasında, Kudüs düşmeden önce yazıldığı tahmin edilmektedir.Matta İncili, İsa'nın soyağacı ile başlar, hayatını ve dinî faaliyetlerini özetler. Havarilerin seçimini ve İsa'ya katılışlarını anlatır. Muhtemelen ilk olarak İbranice yazılmıştır. Markos İncili temel alınmıştır. Diğer üç kanonik incilden çok daha fazla Eski Ahit referansı içermektedir. İsa'nın da mensubu olduğu Yahudi toplumunu hedeflediği düşünülmektedir. Yahudileri, Nasıra'lı İsa'nın yüzyıllardır bekledikleri Mesih (kurtarıcı) olduğuna inandırmayı amaçlar. İsa'nın kral olduğu belirtilir. Yahudilerin fizikî ve materyalist bir kurtarıcı ve krallık beklemelerinden ötürü Matta İncili'nde İsa'nın manevî krallığı vurgulanır.Markos İnciliMarkos İncili, Yeni Ahit'in ilk dört bölümünü oluşturan kanonik incillerden ikincisidir. "Evanjelist Markos" olarak da bilinen Yuhanna Markos tarafından yazılmıştır. Markos, Barnabas'ın kuzeni ve İsa'nın havarisi Petrus'un (Simun) yakın arkadaşıdır. Markos'un incili Petrus'a dayanarak yazdığı kabul edilir. M.S. 60'lı yılların sonlarında veya 70'li yılların başlarında yazılmıştır. Matta ve Luka İncillerine kaynak teşkil ettiği ve incillerin en eskisi olduğuna inanılır. Vaftizci Yahya'dan İsa'nın göğe yükselişine kadar olan kısmı anlatır. Kısa versiyonunda İsa'nın boş mezarına kadar olan kısmı anlatır.Luka İnciliLuka İncili, Vaftizci Yahya'nın doğumundan İsa'nın göğe yükselişine kadar olan yaklaşık 35 yılı kapsar. M.S. 60'lı yıllarda yazıldığı tahmin edilmektedir. Markos İncili'ni baz aldığı kabul edilir. Karakteristikleri, dönemin Yunanlarına hitap ettiğini düşündürür. İncilin yazıldığı dönemlerde Romalılar askerlikte ustalaşmış iken, Yunanlılar bilgelikleriyle meşhurdurlar. Bu nedenle Luka İncili İsa'yı kusursuz bir insan ve tanrının bilgeliğinin insan şekline bürünüşü olarak resmeder. İsa'nın ibret verici kısa hikâyelerine geniş yer verir. İsa'nın Kutsal Ruh ile olan bağlantısını anlatır. Kutsal Ruh'un doğmuş şekli olduğunu, Kutsal Ruh'un gücü sayesinde kilisesini kurduğunu ve Kutsal Ruh'tan akan sözlerini, vaatlerini anlatır.Yuhanna İnciliYuhanna İncili, Yeni Ahit'in ilk dört bölümünü meydan getiren kanonik incillerden sonuncusudur. Kelime anlamı olarak "sevgili" veya "sevilen" demektir. Balıkçılık yaparak geçinen, "Evancelist Yuhanna" olarak da bilinen, havari Yuhanna tarafından yazılmıştır. M.S. 90'lı yıllarda yazıldığı tahmin edilmektedir. Vaftizci Yahya'nın (Yahya Peygamber) dini faaliyetlerinden, İsa'nın göğe yükselişine kadar olan zaman aralığını kapsar.Yuhanna İncili, İsa'nın kilisesinin oluşumunu anlatır. Cennetteki krallığından insanlığa yol göstermeye devam edeceği vurgulanır. Bu anlamda, diğer inciller gibi belirli bir kesimi değil, tüm insanlığı hedeflediği düşünülebilir. "Dünya" kelimesi birçok yerde tekrarlanır. Diğer incillerde vurgulanan İsa'nın insanî veya dünyevî faaliyetlerinden ziyade doktrinlerine geniş yer ayırır.İncil'in mesajıHıristiyanlığa göre İncil'in mesajı İsa'nın kimliği ve eylemleridir. Hıristiyanlar için insanlığın temel sorunu günahtır. Günahkâr insan kutsal tanrı ile ilişki kuramaz. Günah insana ölüm getirir ve herkes bu ölümü hak etmektedir. Dünyada yaşamış tek günahsız kişi olan İsa ise insanların günahlarını bağışlatan bir kurban olarak çarmıhta ölmüştür. Tanrı bu kurbanı kabul ederek, İsa'yı ölümden diriltmiştir. Eğer bir insan İsa'nın ölümü ve dirilişine ve bu gerçeklerin onun yaşamındaki etkilerine iman ederse (güvenirse) günahlarından ve sonuçlarından kurtulacaktır. İsa'nın ölümü günahları bağışlatan bir kefaret kurbanı işlevi görmüştür.[3] Dört kanonik incilde sık sık İsa'nın Mesih olduğu belirtilir.İncillerde İsa'nın hayatıİncil'ler Celile'li bir marangoz, öğretmen ve şifa dağıtıcısı olan İsa'nın hayatını özetle anlatırlar. İsa bir Yahudi olarak Roma İmparatorluğu'nda dünyaya geldi (MÖ 8-MÖ 2). İsa Hıristiyan ve İslâmî kaynaklara göre bir mucize eseri olarak Bakire Meryem'den babasız dünyaya gelmiştir.Yahudilerin yüzyıllardır beklediği Mesih olduğunu ilerisüren İsa, dinî öğretilerini yaydı ve geniş bir kitleyi peşinden sürükledi. Bazı Yahudi din adamlarının teşviki ve Roma'nın Yahudiye eyaletinin valisi Pontius Pilatus'un emri ile Kudüs'te çarmıha gerildi (M.S. 29-M.S.36). Bununla birlikte az sayıda tarihçi ve araştırmacı kutsal kitaplarda bahsi geçen ve tarihi dokümanlarda ismine rastlanılmayan İsa'nın mitolojik bir karakter olabileceğini düşünmektedirler.Kitabı MukaddesYeni AhitKanonikHıristiyanlık'ta İsa Vatikan Yazması en eski iki Yunanca el yazması İncil'den ve dört büyük unsial yazmadan biridir. Yazma adını 15. yüzyıldan bugüne korunduğu Vatikan Kütüphanesi'nden alır.[1]759 yapraklık vellum türü parşömen üzerine unsial harflerle yazılıdır ve Miladi 4. asıra tarihlenmektedir.[2][3]Katiplerin metinde yaptığı değişikliklerVatikan tarafından 1965'te yapılan bir tıpkıbasım neşire şu not eklendi:İstinsahtan birkaç asır sonra (yaklaşık on ya da onbirinci asır olduğuna inanılmaktadır), bir katip yanlış olduğuna hükmettiği dışındaki tüm harfleri mürekkeple tekrar elden geçirmiştir... Asırlar boyunca yazmayı tashih etmiş ve notlar düşmüş olanların kimlikleri henüz tespit edilememiştir; kesin olan şu ki tashihlerin bir kısmı, metnin tekrar elden geçirildiği sırada yapılmıştır.[4]Hıristiyanlık araştırmacısı iki Müslüman yazar Muhammed Ataurrahim ve Adam Thomson, Vatikan Yazması'nın üzerinde yapılan değişiklikleri şöyle eleştirmektedirler:Metnin pek çok yerinde ilk önce kahverengi mürekkeple yazılmış olan yerler açıkça seçilmekte ve koyu kahverengi olan öbür pasajlardan farklılık arzetmektedir. Bu tashihin doğru yapıldığını gösteren hiçbir şey sözkonusu değildir. İşte bu yazma, tüm kaynak kitaplarda dördüncü asra ait bir nüsha olarak takdim edilmektedir. Dolayısıyla metnin asırlar içinde ne şekilde değiştirildiğini anlamak için Vatikan'daki kaynaklara müracaat etmek gerekir.[4]Kitab-ı Mukaddes; Eski Antlaşma ve Yeni Antlaşma'yı kapsayan, Hıristiyan inanışının temelini oluşturan ve Hıristiyanlarca kutsal sayılan kitaptır. Kitab-ı Mukaddes'in 2001 yılında yayımlanan Türkçe çevirisi (Yeni Çeviri) Kutsal Kitap olarak adlandırılmıştır. Kutsal Kitap, bir önceki çeviriye göre daha güncel Türkçedir.İncil yaygın olarak tüm zamanların en çok satan kitap olarak kabul edilir, 100 milyon kopya yıllık satış tahmini olup, özellikle ilk kitlesel basılı kitap oldu Batı'da, edebiyat ve tarih üzerinde büyük bir etkisi olmuştur.[1][2][3]İncilYeni Antlaşma'nın ilk dört kitabına verilen addır. Matta, Markos, Luka ve Yuhanna tarafından yazılmış olduğuna inanılan İnciller İsa'nın yaşamını farklı yönlerden ele alırlar. İncil sözcüğü bazen Yeni Antlaşma anlamında da kullanılır.Türkçede İncil sözcüğü Kitab-ı Mukaddes (tamamı) anlamında da kullanılır.[kaynak belirtilmeli]Eski AhitKitab-ı Mukaddes'in ilk kısmı Eski Ahit ya da Eski Antlaşma olarak adlandırılır. 39 bölümden oluşur. Tevrat ve Zebur'u da kapsar.Yahudilerin kutsal kitaplarından Tanah ile bölüm adları ve sınıflandırmalar hariç hemen hemen aynıdır. Eski Ahit, İsa'nın doğumundan önceki çok uzun bir zaman diliminde Yahudi peygamberleri, din adamları ve alimleri tarafından yazılmıştır. Bu bölümde İsa veya Meryem'den bahsedilmez.Yahudi kutsal metinlerinden oluşmuş Tanah'ın Hristiyanlıkta Eski Ahit olarak adandırılmasının nedeni, Tanrı'nın İsa ile yaptığına inanılan antlaşmadan (ahit) asırlar önce Musa ile Sina Dağı'nda yaptığına inanılan antlaşmadır. Yahudiler Tanah'ın Eski Antlaşma olarak anılmasını uygun bulmazlar.Yeni AhitKitab-ı Mukaddes'in ikinci bölümünü oluşturan Yeni Ahit ise, İsa'nın sağlığında ve/veya ölümünden sonra Havariler, Hıristiyan din adamları ve alimleri tarafından yazılmıştır. 27 bölümden oluşur. Hıristiyan alimlerince kanonik kabul edilen Matta, Markos, Luka ve Yuhanna İncil'leri Yeni Ahit'in ilk dört bölümünü oluşturur.Hıristiyanlar Tanrı'nın Musa ile yaptığı antlaşmadan yüzlerce yıl sonra, İsa ile yeni bir antlaşma yaptığına inanırlar. Bu nedenle Kitab-ı Mukaddes'in İsa'dan bahseden ikinci bölümünü Yeni Ahit olarak adlandırırlar. Bununla birlikte Yahudiler ikinci bir antlaşmayı kabul etmez, Tanah'ın Eski Ahit olarak adlandırılmasını uygun bulmaz ve bu ismi kullanmazlar.ÇevirilerKitab-ı Mukaddes'in en önemli çevirilerinden, «kilise atası» Jerom'un yaptığı ve Katolik Kilisesi içinde yüzyıllarca kanonik olarak kullanılmış olan Vulgata adı verilen Latince sürümüdür. Martin Luther ilk olarak bu metinden değil, İbranice ve Yunanca orijinal metninden halkın anlayabileceği Almanca bir çeviri yapmıştır. En ünlü İngilizce çevirisinin adı 1611 tarihli King James Sürümü'dür. Bu çeviri, bazı Hıristiyan inanırlarca hâlâ 'hatasız' olarak kabul edilmekte olup, referans olarak kullanılmaktadır.Eski Ahit'in bölümleri:YaratılışÇıkışLevililerÇölde SayımYasa'nın TekrarıYeşuHakimlerRut1. Samuel2. Samuel1. Krallar2. Krallar1. Tarihler2. TarihlerEzraNehemyaEsterEyüpMezmurlar (Zebur)Süleyman'ın Özdeyişleri Yeni Ahit veya Yeni Antlaşma, Kitab-ı Mukaddes'te Eski Ahit'in ardından gelen ve Hristiyanlarca kutsal kabul edilen 27 kitapçıktan oluşan bölüm. Özgün metinlerin çoğu MS 45 ile MS 140 yılları arasında Yunancanın Koini lehçesinde kaleme alınmıştır. Bu 27 kitapçık yüzyıllar içerisinde yavaş yavaş tek bir ciltte toplanmıştır. Yeni Ahit Hıristiyanlığın ana unsurudur.KitaplarYeni Ahit Matta İncili Markos İncili Luka İncili Yuhanna İncili Resullerin işleri Romalılara mektup Korintoslulara birinci mektup Korintoslulara ikinci mektup Galatyalılara mektup Efeslilere mektup Filipililere mektup Koloselilere mektup Selaniklilere birinci mektup Selaniklilere ikinci mektup Timoteosa birinci mektup Timoteosa ikinci mektup Titusa mektup Filimona mektup İbranilere mektup Yakub'un mektubu Petrus'un birinci mektubu Petrus'un ikinci mektubu Yuhanna'nın birinci mektubu Yuhanna'nın ikinci mektubu Yuhanna'nın üçüncü mektubu Yahuda'nın mektubu Vahiy Yeni Ahit 27 kitapçıktan oluşur. İlk dört kitapçık İncil'i oluşturur. Ardından Resullerin İşleri ve Pavlus'un on dört mektubu gelir. Bu mektupların sonuncusu olan "İbranilere mektup" kimilerince Pavlus'a atfedilmez. Son olarak havarilerin yedi mektubu ve Yuhanna'nın kaleme aldığı kabul edilen ve Vahiy olarak da bilinen Apokalips gelir.İncillerMatta, Markos, Luka ve Yuhanna İncilleri Nasıralı İsa'nın vaizliğini nakleder. Modern ilim bu incillerin tam olarak kim tarafından nerede, hangi formatta yazıldığı konusunda farklılık gösterir.İlk üç İncil genellikle Sinoptik İnciller olarak sınıflandırılırlar. Üçü de İsa'nın hayatıyla ilgili oldukça benzer anlatımlar içerir. Öte yandan Yuhanna İncili başka yerlerde geçmeyen bir takım mucizeler ve İsa'nın deyişleriyle ilgili başka örneği olmayan kayıtlarıyla diğerlerinden ayrılır.Resullerin işleriBu kitapçıkta İsa'nın ölümünden sonraki otuz-kırk yıl içinde havarilerinin yaptıkları ve ilk kilisenin tarihi anlatılır.Pavlus'un mektuplarıYeni Antlaşma'nın içindeki mektupların on üç tanesi elçi Pavlus tarafından yazılmıştır. Bunlar Yeni Ahit'teki sırasıyla: Romalılar, 1. ve 2. Korintoslular, Galatyalılar, Efesliler, Filipililer, Koloseliler, 1. ve 2. Selanikliler, 1. ve 2. Timoteos, Titus ve Filimun mektuplarıdır. Bunlardan Galatyalılara Mektup bütün İncil içindeki en eski mektuptur (İ.S. 48-49).İbranilere Mektup adındaki kitapçığın yazarı bilinmemekle birlikte Yahudi dinsel geleneklerine paralel yazılmış olan bu metni İsa'nın havarileri ile çalışan bir Hristiyan'ın yazdığı düşünülmektedir. Önerilen adlar arasında Apollos ve Barnaba da vardır. Kimileri bu kitapçığı da Pavlus'a atfeder.Diğer mektuplarSonrakiler ise, İsa Mesih'in kardeşi Yakup'un yazdığı mektup, Petrus tarafından kaleme alınan iki mektup, Yuhanna'nın üç mektubu ve Yahuda mektubudur.VahiyYeni Ahit'in son kitapçığı Yuhanna'nın 90 yıllarında yazdığı Vahiy'dir. Hristiyanlar'ın yoğun sıkıntı çektiği dönemde yazılan kitapçık, gelecek olayları ve İsa mesihin gökten dönüşünü anlatır.Yeni Ahit'in Hıristiyanlar açısından anlamıYeni Ahit ya da Yeni Anlaşma kelimesi Hıristiyanlar için; İncil'den başka İsa Mesih'in ölmeden önce havarileriyle yediği son yemekteki sözlerinde yer alan Tanrı'nın İnsanlık ile yaptığı ruhsal antlaşmayı ifade eder.Hıristiyan inanışına göre bu anlaşma, Eski Ahit'te geçen ve Tanrı'nın Sina dağında İsrail ile yapmış olduğu antlaşmanın yerini alır.Yeni Ahit'te, İsa'nın Yeni Ahit'ten bahsettiği bazı ayetlerFısıh Yemeği (Mat.26:17-35; Mar.14:12-31; Yu.13:21-30,36-38; 1Ko.11:23-25)Luk.22: 7 Fısıh kurbanının kesilmesi gereken Mayasız Ekmek Günü geldi.Luk.22: 8 İsa, Petrus'la Yuhanna'yı, "Gidin, Fısıh yemeğini yiyebilmemiz için hazırlık yapın" diyerek önden gönderdi.Luk.22: 9 O'na, "Nerede hazırlık yapmamızı istersin?" diye sordular.Luk.22: 10-11 İsa onlara, "Bakın" dedi, "Kente girdiğinizde karşınıza su testisi taşıyan bir adam çıkacak. Adamı, gideceği eve kadar izleyin ve evin sahibine şöyle deyin: 'Öğretmen, öğrencilerimle birlikte Fısıh yemeğini yiyeceğim konuk odası nerede? diye soruyor.'Luk.22: 12 Ev sahibi size üst katta, döşenmiş büyük bir oda gösterecek. Orada hazırlık yapın."Luk.22: 13 Onlar da gittiler, her şeyi İsa'nın kendilerine söylediği gibi buldular ve Fısıh yemeği için hazırlık yaptılar.Luk.22: 14-15 Yemek saati gelince İsa, elçileriyle birlikte sofraya oturdu ve onlara şöyle dedi: "Ben acı çekmeden önce bu Fısıh yemeğini sizinle birlikte yemeyi çok arzulamıştım.Luk.22: 16 Size şunu söyleyeyim, Fısıh yemeğini, Tanrı'nın Egemenliği'nde yetkinliğe erişeceği*fx* zamana dek, bir daha yemeyeceğim."Luk.22: 17 Sonra kâseyi alarak şükretti ve, "Bunu alın, aranızda paylaşın" dedi.Luk.22: 18 "Size şunu söyleyeyim, Tanrı'nın Egemenliği gelene dek, asmanın ürününden bir daha içmeyeceğim."Luk.22: 19 Sonra eline ekmek aldı, şükredip ekmeği böldü ve onlara verdi. "Bu sizin uğrunuza feda edilen bedenimdir. Beni anmak için böyle yapın" dedi.Luk.22: 20 Aynı şekilde, yemekten sonra kâseyi alıp şöyle dedi: "Bu kâse, sizin uğrunuza akıtılan kanımla gerçekleşen yeni antlaşmadır. Kanonik sözcüğü, Yunanca kanon[1] (kanun, kural) kökünden türemiş bir sıfat. "genel olarak kabul edilen" veya "otoritelerce doğrulanmış" anlamlarında kullanılır. Teolojiden matematiğe kadar çok geniş bir kullanım alanı vardır.DindeBu kavram başlıca Roma Katolik Kilisesi, Doğu Ortodoks Kilisesi ve Anglikan Kilisesi tarafindan olmak üzere, ekümenik konsiller tarafından kabul edilen kilise kanun ve kurallarından (kanon) bahsederken kullanılır. Ayrıca dini belge ve kitapların dini otoritelerce orijinal kabul edildiğini belirtir.Hıristiyanlık'ta kanonik kabul edilen İncil'ler, Matta, Markos, Luka ve Yuhanna İncilleridir. Hristiyanlıkta Apokrif, kanonik (dini otoritelerce genel kabul görmüş) dini metinlerin ve kitapların parçası olmayan metin. Dini metinlerin doğruluğunun şüpheli olduğu durumları tanımlamak amacıyla kullanılır. Kitab-ı Mukaddes'e eklenmemiş metinler apokrif kabul edilir.EtimolojiApokrif sözcüğünün kökeni Yunanca apokruptein (saklamak, gizlemek) sözcüğüne dayanır. Bu kökten türemiş Yunanca apokruphos (gizli) sözcüğü eklestik Latince'ye ve sonrasında diğer dillere apocrypha formunda geçmiştir.[1]Eski Antlaşma dönemiyle ilgili apokrif kitapların çoğunluğu İbranice ya da Aramice yazılmış olmalarına karşın, yalnızca Grekçe biçimleriyle günümüze ulaşmışlardır. Bu da metinlerin Eski Antlaşma’nın ilk Grekçe çevirisi olan Septuaginta’da toplu olarak korunmasından kaynaklanmaktadır.[kaynak belirtilmeli] Eski Antlaşma’nın MÖ 3. yüzyılda yapılmaya başlanan ve dünyada o dönem en yaygın dil olan[kaynak belirtilmeli] Grekçedeki bu çeviri çok kısa bir süre içinde yaygınlaşmıştır.Roma Katolik Kilisesi 1546 yılında Trento Konsili’nde bu kitapları Kutsal Kitaplar’ın arasına almıştır. Katolikler söz konusu kitaplardan “Deuterokanonik”, yani Kutsal Kitap listesine sonradan eklenmiş kitaplar olarak söz ederler. Ortodoks Kilisesi ise “Deuterokanonik” olarak adlandırdığı kitapları 1642 Yaş ve 1672 Kudüs konsillerinde “Kutsal Yazılar’ın gerçek parçaları” olarak adlandırmıştır. Günümüzde birçok Ortodoks din bilgini Atanasyus ve Jerome’nin çizgisini izleyerek bu kitapların Kutsal Yazılar’ın diğer bölümlerinden daha az yetkili olduğunu kabul etmektedir. Protestanlar ise bu kitapları Kutsal Kitap’ın bir parçası olarak değerlendirmezler. Bu parçaları “Apokrifler” diye adlandırırlar. Martin Luther Apokrifler’e Kutsal Yazı gözüyle bakmamasına rağmen onların “okunması iyi ve yararlı kitaplar” olduğunu belirtmiştir.Apokrif Kitapları genellikle Eski Antlaşma’nın evrensel olarak benimsenen kitapları arasında değerlendirilmez ve topluluk önünde ya da kilise tapınma hizmetinde birincil olarak kullanılmazlar. Yine de Apokrif Kitapları’nın inanlıların kişisel çalışmaları ve gelişmeleri için yararlı olabilecekleri düşünülür.[kaynak belirtilmeli]Apokrif Kitaplar, tarihsel metinler, söylenceler, bilgelik sözleri, dua ve ezgiler, gelecek olaylarla ilgili metinlerden oluşur. Kitaplar sırasıyla, Tobit, Yudit, Ester (Eski Antlaşma’daki özgün metne bazı ekler içeren Grekçe çevirisi), Bilgelik, Sirak, Baruk, Yeremya’nın Mektubu, Azarya’nın Duası ve Üç Genç Adamın Ezgisi, Suzanna, Bel ve Ejderha, 1. Makabeler, 2. Makabeler, 3. Makabeler, 1. Esdras, 4. Ezra, Manaşşe’nin Duası, 151. Mezmur ve 4. Makabeler’dir. Matta İncili (Yunanca: κατὰ Ματθαῖον εὐαγγέλιον, kata Matthaion euangelion, τὸ εὐαγγέλιον κατὰ Ματθαῖον, to euangelion kata Matthaion), İsa'nın oniki havarisinden biri olan, Roma vergi memuru Celile'li Matta tarafından yazıldığı kabul edilen incildir. Yeni Ahit'in ilk bölümünü meydana getirir. Kelime anlamı olarak Matta, İbranice "efendimizin (tanrımızın) hediyesi" anlamına gelmektedir. M.S. 52 - 68 yılları arasında, Kudüs düşmeden önce yazıldığı tahmin edilmektedir. Matta İncili, İsa'nın soyağacı ile başlar, hayatını ve dinî faaliyetlerini özetler. Havarilerin seçimini ve İsa'ya katılışlarını anlatır. Muhtemelen ilk olarak İbranice yazılmıştır. Markos İncili temel alınmıştır. Diğer üç kanonik incilden çok daha fazla Eski Ahit referansı içermektedir. İsa'nın da mensubu olduğu Yahudi toplumunu hedeflediği düşünülmektedir. Yahudileri, Nasıra'lı İsa'nın yüzyıllardır bekledikleri Mesih (kurtarıcı) olduğuna inandırmayı amaçlar. İsa'nın kral olduğu belirtilir. Yahudilerin fizikî ve materyalist bir kurtarıcı ve krallık beklemelerinden ötürü Matta İncili'nde İsa'nın manevî krallığı vurgulanır.Kitabın İçeriği1:1-7 - İsa Mesihin soyu1:18-25 - İsa Mesihin doğumu2:1-12 - Üç bilge2:16-18 - Yusufun Meryem ve İsa ile Mısıra kaçması2:16-18 - Bebeklerin katledilmesi3:1-12,11:2-19,14:1-12 Vaftizci YuhannaMarkos İncili, Yeni Ahit'in ilk dört bölümünü oluşturan kanonik incillerden ikincisi. "Evanjelist Markos" olarak da bilinen Yuhanna Markos tarafından yazılmıştır. Markos, Barnabas'ın kuzeni ve İsa'nın havarisi Petrus'un (Simun) yakın arkadaşıdır. Markos'un bu incili Petrus'a dayanarak yazdığı kabul edilir. M.S. 60'lı yılların sonlarında veya 70'li yılların başlarında yazılmıştır. Matta ve Luka İncillerine kaynak teşkil ettiği ve incillerin en eskisi olduğuna inanılır. Vaftizci Yahya'dan İsa'nın göğe yükselişine kadar olan kısmı anlatır. Kısa versiyonunda İsa'nın boş mezarına kadar olan kısmı anlatır.Kelime olarak "nazik ve parlayan" anlamlarına gelen Markos İncili'nin Roma'da yazıldığına inanılır. Diğer kanonik incillere kıyasla çok fazla Latince kelime içerir. İsa'nın gösterdiği mucizeler en fazla bu incilde örneklenir. Yahudi geleneklerinden, yaşadıkları yerlerden, sikkelerinden ve Aramice deyimlerden bahsedilir. Bu yönleriyle Markos İncilinin Romalılara hitaben yazıldığı düşünülebilir. Markos İncilinde İsa'nın "Seçilmiş Kişi" olduğu sık sık vurgulanır.Müjdeci Luka veya Evanjelist Luka (Eski Yunanca: Λουκᾶς, Loukás), İsa'nın kanonik İncillerinin yazarları olan Dört Müjdeci'den biridir. Luka, Suriye'deki Helenistik Antakya kentinin yerlisiydi. Erken dönem kilise babaları, başlangıçta tek bir edebi eseri oluşturan Luka İncili'ni ve Elçilerin İşleri kitabının yazarlığını Luka'ya atfettiler. Bu durum sonraları Jerome ve Eusebius gibi erken dönem Hıristiyanlık inancının önemli figürleri tarafından teyit edildi. Buna rağmen hem laik hem de dinî alimler arasında eserlerin yazarının gerçek kimliğine dair delil yetersizliği nedeniyle tartışmalar sürdürülmüştür.Yeni Ahit'te Luka'nın bahsi kısaca birkaç kez geçmektedir ve Pavlus'un Koloseliler'e mektubunda bir hekim olarak anılır.[1][2][3] Dolayısıyla hem bir hekim olduğu, hem de Pavlus'un bir öğrencisi olduğu düşünülmektedir. Erken dönem Hıristiyanlar tarafından bir aziz olarak kabul edilir ve şehit olduğuna inanılır fakat olayların anlatımında farklılıklar bulunmaktadır. Roma Katolik Kilisesi'nde ve diğer büyük mezheplerde sanatçıların, hekimlerin, cerrahların, öğrencilerin ve kasapların azizi Müjdeci (Evanjelist) Luka olarak kutsanır. Bayram günü (feast day) 18 Ekim'dir.Yuhanna, Hıristiyanlık inancına göre İsa'nın 12 havarisinden biri olup, Onikiler olarak adlandırılan gruba mensuptur. Aslen Yahudi olan Yuhanna, İncil yazarlarındandır. "Yuhanna İncili" veya "Yuhanna'nın Müjdesi" olarak anılan kitap dışında, Yuhanna'nın 1., 2. ve 3. mektupları ve Vahiy (Yuhanna'nın Vahyi), Yuhanna'nın kaleme aldığına inanılan Yeni Antlaşma kitaplarındandır. Efes'te öldüğüne inanılıyor.Yuhanna'ya giriş1. Bölüm Başlangıçta Söz vardı Yahya peygamberin ortaya çıkışı Tanrı Kuzusu İsa'nın ilk öğrencileri 2. Bölüm İsa'nın ilk mucizesi İsa satıcıları tapınaktan kovuyor 3. Bölüm İsa ile Nikodim Yahya'nın tanıklığı 4. Bölüm İsa ile Samiriyeli kadın Bir memurun oğlu iyileştiriliyor 5. Bölüm Havuzdaki kötürüm iyileştiriliyor Yaşam veren İsa İsa'ya tanıklık 6. Bölüm İsa beş bin kişiyi doyuruyor İsa su üstünde yürüyor Yaşam ekmeği Birçok kişi İsa'yı terk ediyor 7. Bölüm İsa Kudüs'e gidiyor İsa, Mesih midir? Yahudi önderlerin imansızlığı 8. Bölüm Zinada yakalanan kadın Geçerli tanıklık İbrahim'in çocukları, İblis'in çocukları İsa'nın yüceliği 9. Bölüm Kör bir adam iyileştiriliyor Ferisilerin soruşturması Ruhsal körlük 10. Bölüm İyi çoban İsa'ya karşı tepkiler büyüyor 11. Bölüm Lazar'ın ölümü Marta ile Meryem'in yası İsa, Lazar'ı diriltiyor İsa'yı öldürme tasarısı 12. Bölüm İsa Beytanya'da İsa'nın Kudüs'e girişi İsa öleceğini önceden bildiriyor Halkın inadı 13. Bölüm Alçakgönüllülük örneği İsa'ya ihanet Birbirinizi sevin Petrus, İsa'yı inkâr edecek 14. Bölüm İsa - Tanrı'ya giden yol Kutsal Ruh vaadi 15. Bölüm Asma ile çubuklar Dünyanın nefreti 16. Bölüm Kutsal Ruh'un işleyişi Kederiniz sevince dönüşecek 17. Bölüm İsa dua ediyor 18. Bölüm İsa tutuklanıyor Petrus'un ilk inkârı Başkâhinin soruşturması Petrus'un ikinci ve üçüncü inkârı İsa, vali Pilatus'un önünde 19. Bölüm İsa ölüme mahkûm ediliyor İsa çarmıha geriliyor `NASIRALI İSA - YAHUDİLERİN KRALI.' İsa'nın ölümü İsa'nın gömülmesi 20. Bölüm İsa'nın dirilişi İsa, Mecdelli Meryem'e görünüyor İsa öğrencilerine görünüyor İsa Tomas'a görünüyor 21. Bölüm İsa göl kenarında İsa ile Petrus Luka İncili, Yeni Ahit'in ilk dört bölümünü oluşturan kanonik incillerin üçüncüsüdür. Luka Latince "aydınlık" anlamına gelir. Bir doktor olan Luka tarafından yazıldığı kabul edilir. Luka İsa'nın havarilerinden biri değildir. Aziz Pavlus'un şahsi doktorudur. Esin olduğunu iddia ettiği görüşler Aziz Pavlus'a aittir. Luka, yazdığı İncil'in başlagıcında Yunan, Teofilos'a hitap etmiştir. Luka İncili Vaftizci Yahya'nın doğumundan İsa'nın göğe yükselişine kadar olan yaklaşık 35 yılı kapsar. M.S. 60'lı yıllarda yazıldığı tahmin edilmektedir. Markos İncili'ni baz aldığı kabul edilir. Karakteristikleri, dönemin Yunanlılarına hitap ettiğini düşündürür. İncilin yazıldığı dönemlerde Romalılar askerlikte ustalaşmış iken, Yunanlılar bilgelikleriyle meşhurdurlar. Bu nedenle Luka İncili İsa'yı kusursuz bir insan ve tanrının bilgeliğinin insan şekline bürünüşü olarak resmeder. İsa'nın ibret verici kısa hikâyelerine geniş yer verir. İsa'nın Kutsal Ruh ile olan bağlantısını anlatır. Kutsal Ruh'un doğmuş şekli olduğunu, Kutsal Ruh'un gücü sayesinde kilisesini kurduğunu ve Kutsal Ruh'tan akan sözlerini, vaatlerini anlatır. ► Yeni Ahit'te adı geçen kişiler K► Kanonik mektuplar ► Yeni Ahit tarihi ► Yeni Ahit teolojisi V► Vahiy Kitabı İ► İncil Yeni Ahit

A

Anathema (din) Apokalips

E

Elçilerin İşleri

L

Luka İncili

M

Markos İncili Matta İncili Mecdel

P

Pavlus'un Romalılara mektubu

Y

Yuhanna İncili

A

Aramatyalı Yusuf Aviya (anlam ayrımı)

B

Barabbas Barnabas

C

Cebrâîl

F

Filipus

H

Herod Agrippa Herod Archelaus Hirodes Hirodes Antipa

L

Luka

M

Mahşerin Dört Atlısı Mecdelli Meryem Melek Meryem Mikâil Müneccimler

P

Pavlus Petrus Pontius Pilatus

S

Sadukiler Samiriler Sanhedrin

T

Tiberius

Y

Yahya Yehuda (havari) Yuhanna Yusuf (Yeni Ahit)

Z

Zekeriyâ

İ

İsa Havârî (Yunanca: Απόστολος, Apostolos - Elçi), İsa'nın öğüt ve inançlarını yayma işiyle görevlendirdiği oniki yardımcısı ve öğrencisinden her biri. Yeni Ahit'in ilk dört bölümünü oluşturan Kanonik İncillerden Matta ve Yuhanna İncilleri havariler tarafından yazılmıştır.EtimolojiHavari sözcüğü (Arapça: حَوْرٌ), Arapça'ya Habeşçe'den geçmiş olup aslı havaryadır ve beyaz, beyazlık, seçilmiş, candan dost ve yardımcı anlamına gelmektedir.[1] Zamanla havari sözcüğü, "herhangi bir davayı canla başla savunan kişi" anlamında kullanılagelmiştir.İsa'nın Oniki HavarisiPetrus (Simun): (Yunanca: Πέτρος, Petros), Orijinal metinlerdeki adı "Simon" veya "Simeon"dur. Havari Andreas'ın kardeşi, Celile'li bir balıkçıdır. Kilisesini üzerine inşa edeceği kayaya ithafen "Petrus" adı İsa tarafından verilmiştir. İsa tarafından kendisine diğer havarilerin önderliği mevkii layık görülmüştür (Matta 16:18, Yuhanna 21:15-16). Roma'da öldürülmüştür. Roma Katolik Kilisesi'nin ilk piskoposu kabul edilir. 29 Haziran Aziz Petrus günüdür.İsa, Romalılar ve kendisinin Mesih olduğuna inanmayan Yahudiler tarafından çarmıha gerilmek üzere yakalandığında İsa'nın Havarisi olduğunu üç defa inkâr etmiştir. İnkâr edeceği İsa tarafından Son Yemek'te kendisine bildirilmiştir ancak Petrus buna inanmamıştır. Dört İncil'de de bu olay aynı şekilde anlatılır.Andreas: ( Yunanca: Ανδρέας, Andreas), Simun'un kardeşi, Celile'li balıkçı. X şeklindeki çarmıhta ölmüştür. İskoçya ve Rusya'nın baş azizidir. 30 Kasım Aziz Andreas günüdür.Büyük Yakup: (Yunanca: Ιάκωβος, Yakovos) Zebedi'nin oğlu, Yuhanna'nın kardeşi. I. Herod Agrippa tarafından öldürülmüştür. 25 Temmuz Aziz Yakup günü olarak kutlanır.Yuhanna: (Yunanca: Ιωάννης, Yoannis), Zebedi'nin oğlu, Yakup'un kardeşi. Yeni Ahit'in dördüncü incili olan Yuhanna İncili'ni yazmıştır. 27 Aralık Aziz Yuhanna günüdür.Filipus: (Yunanca: Φίλιππος, Filipos), 1 Mayıs, Aziz Filipus günüdür. Sezar'a karşı gelmesinden dolayı, Bugün Türkiye'de bulunan Hierrapolis (Pamukkale) kentinde Roma askerlerince öldürülmüştür.[kaynak belirtilmeli] Naaşı Pamukkale'de bulunmaktadır.Bartalmay: (Yunanca: Βαρθολομαίος, Vartolomeos), Ermenistan'da canlı canlı derisinin yüzüldüğü söylenir. Bu nedenle dericilerin azizidir. 24 Ağustos Aziz Bartolomew günüdür.Tomas: (Yunanca: Θωμάς, Tomas), "Şüpheci Tomas" veya "İkiz" olarak da bilinir. İsa'nın yaralarına dokunana kadar dirildiğine inanmayacağını söylemiştir. 21 Aralık Aziz Tomas günüdür.Matta: (Yunanca: Ματθαίος, Matheos), Vergi memurudur. Yeni Ahit'in birinci incili olan Matta İncili'nin yazarıdır. 21 Eylül, Aziz Matta günüdür.Küçük Yakup:(Yunanca:Ιάκωβος ο Μικρός, Yakovos o Mikros), Alfay'ın oğlu. Doğu Kilisesi'nde 10 Ekim, Batı Kilisesi'nde 1 Mayıs Aziz Yakup günüdür.Yehuda (Taday):(Yunanca: Ιούδας, Yudas), Yakup'un kardeşidir. Pers topraklarında Simon ile birlikte öldürülmüştür. 28 Ekim Simun'la birlikte Azizler günü olarak kutlanır.Simun (Yurtsever): (Yunanca: Σίμων ο Κανανίτης, Simon o Kananitis), Pers topraklarında Yehuda (Taday) ile birlikte öldürülmüştür. 28 Ekim Taday'la birlikte Azizler günü olarak kutlanır.Yehuda: (Yunanca: Ιούδας Ισκαριώτης, Yudas İskariotis), 30 gümüş dinar için İsa'ya ihanet ederek yakalatmıştır. Vicdan azabından intihar etmiştir.2006 yılında da National Geographic Society tarafından yaklaşık 1800 yıl önce yazılmış "Yehuda'nın Müjdesi"'ne ulaşılmıştır. Yehuda'nın Müjdesi, İskariot (katil) olarak adlandırılmış Yehuda'nın İsa'yı Romalılara ve Yahudilere ispiyonlamasının arkasında başka güdüler olabileceği ve suçsuz olabileceği tartışmalarını gündeme getirmiştir.Matthias: (Yunanca: Ματθίας, Mathias), 13. Havari. Yehuda'nın yerine seçilmiştir. Doğu Kilisesinde 9 Ağustos, Batı Kilisesinde 14 Mayıs Aziz Matthias günüdür.İslam'da HavarilerHavarilerden Kur'an'da Âl-i İmrân, Mâide ve Saff Surelerinde bahsedilmektedir.[2]Kur'an'da bahsi geçen ayetlerİsa onların inkarlarını sezince, “Allah yolunda yardımcılarım kim?” dedi. Havariler, “Biziz Allah yolunun yardımcıları. Allah’a iman ettik. Şahit ol, biz müslümanlarız” dediler. (3, 52)Hani bir de, “Bana ve Peygamberime iman edin” diye havarilere ilham etmiştim. Onlar da “İman ettik. Bizim müslüman olduğumuza sen de şahit ol” demişlerdi. (5, 111)Hani havariler de, “Ey Meryem oğlu İsa! Rabbin bize gökten bir sofra indirebilir mi?” demişlerdi. İsa da, “Eğer mü’minler iseniz Allah’a karşı gelmekten sakının” demişti. (5, 112)Ey iman edenler! Allah’ın yardımcıları olun. Nasıl ki Meryem oğlu İsa da havarilere, “Allah’a giden yolda benim yardımcılarım kimdir?” demişti. Havariler de, “Biz Allah’ın yardımcılarıyız” demişlerdi. Bunun üzerine İsrailoğullarından bir kesim inanmış, bir kesim de inkar etmişti. Nihayet biz inananları, düşmanlarına karşı destekledik. Böylece üstün geldiler. (61, 14) Barnabas İncili, Roma Katolik Kilisesi tarafından yasaklanan incillerden biri. İsa'nın öğrencilerinden Barnabas tarafından yazıldığı iddia edilmektedir.Barnabas İncili'nde teslis inancı reddedilmiş ve İsa'nın ilahlığı kabul edilmemiştir. İkinci olarak, Barnabas İncili'nde İbrahim tarafından kurban edilmek istenen kişi İsmail olarak gösterilmiştir. Oysaki Hıristiyanlık inancında İbrahim'in İshak'ı kurban etmek istediği benimsenmiştir.Barnabas İncili'nin yasaklanması 325 yılında gerçekleşmiştir. Bazı kişilerin iddialarına göre İznik Konsili'nin toplanmasından çıkan karar doğrultusunda teslis inancı resmîleştirilip Katolik Kilisesi için o ana kadar yazılan üçyüz farklı İncil'den sadece teslis inancını benimseyen dört tanesi kullanılmak üzere seçilerek diğer bütün İncillerin yok edilmesi kararı verilmiştir. Barnabas İncili de bu yasaklanıp yok edilen İncillerin içerisinde bulunmaktadır fakat bu iddia herhangi bir şekilde kanıtlanamamıştır.[1]Bugün elde mevcut olan en eski Barnabas İncili nüshası, 1709 yılında Prusya Kralı'nın sarayında danışman olarak çalışan Krimer'in elinde bulunmuş olup İtalyanca olarak yazılmıştır.İsa'nın anadili olduğuna inanılan Aramice kullanılmış olması Barnabas İncili'nin en önemli özelliğidir. Vatikan tarafından "apokrif" incil olarak tanımlanmaktadır; yani varlığı kabul edilen ancak içeriği Vatikan tarafından kabul edilmeyen inciller sınıfındadır.Ayrıca Türk Özel Kuvvetler Komutanlığı'nda orijinal bir nüshasının bulunduğu ve özel olarak korunduğu bilgisi zaman zaman basına yansımıştır.[2] Barnabas ya da Barnaba (Yunanca: Απόστολος Βαρνάβας - Apostolos Varnavas), Havariler Çağı'nda Pavlos'la anlaşmazlığa düşmüş, dini mektupları heretik sayılmış Hristiyan azizi.Levi Kabilesi'ndendir ve Kıbrıs'lıdır.[1]Pavlos'a, Kıbrıs ve Anadolu'ya düzenlenen 1. Misyon Gezisi'nde eşlik etmiştir.[1]Kıbrıs Kilisesi'nin kurucusudur.[1] Kıbrıs'ta öldürüldüğüne inanılır.[1] Her yıl 11 Haziran, "Aziz Barnabas Günü" olarak kutlanır.[1]Havari Petrus'un akrabası olan, İncil yazarlarından Markos'un arkadaşı idi. 1. Misyon Gezisi'ne Pavlos'la birlikte çıktılar. Sonra yolları ayrıldı. Sünnet Geleneği'ni savundu, Pavlos'un Yeni Yorumlarını kıyasıya eleştirdi. Gezi anılarını kaleme alan Luka, anlaşmazlık sonrasında Pavlos'un tarafında kaldı.Barnabas İnciliBazı kaynaklar Barnabas'ın havarilerden olduğunu iddia ederler.[kaynak belirtilmeli]Kanonik İncillerden başka Barnabas'a atfedilen bir İncil daha bulunmaktadır. Barnabas incili, Matta, Markos, Luka ve Yuhanna incillerinden biraz farklıdır. İsa'nın kişiliği bu İncil'de Tanrı'nın oğlu şeklinden ziyade örnek insan modeli şeklindedir.[kaynak belirtilmeli] Teslis inancına ters düşen bu incil, bugünkü teslis inancına sahip Hıristiyanlıkça kabul görmez. Muhammed'in geleceğinin bu incilde müjdelendiği iddia edilir

H

► Hıristiyan apolojetiği

T

► İncil temalı tablolar

U

► Uydurma İnciller

Y

► Yafes

İ

► İbranice İncil ► İncil el yazmaları

► İsa'nın doktrin ve öğretileri İncil B Bahçede Izdırap Biblia Polyglotta E Elçilerin İşleri K Kells Kitabı Kral James Onaylı İncil L Luka İncili M Markos İncili Matta İncili Mirza Hazar P Pavlus'un Romalılara mektubu Q Q metni S Sinoptik İnciller T Tomas İncili Y Yuhanna İncili Z Zephaniah A Advent Ahit eleştirisi Ahit ve tarih Ahit yazarları Ahit'in yazıldığı tarih Amiş Anabaptist Anathema (din) Anglikanizm Antipapa António Vieira Apokrif Arian İhtilafı Arnavutluk Katolik Kilisesi Aryanizm Assisili Francesco Avignon Papalığı Avilalı Teresa Aya Triada Rum Ortodoks Kilisesi (Samsun) Ayazma Aziz Bruno Aziz Mauritius Aziz Stephen Günü Azizler Günü Azîz B Back To Jerusalem hareketi Bahira Baptistler Barabbas Barbara Barnabas İncili Basel Konsili Basilides İncili Bazilika Bede Benediktin Tarikatı Beşaret Birinci Konsil (İznik Konsili) Birinci Vatikan Konsili Birinci İstanbul Konsili Bogomilizm Bonifacius Jean de Brébeuf Büyük Perhiz Büyük Schisma C Canik Surp Nigoğayos Ermeni Kilisesi Cantigas de Santa Maria Cebrâîl Celile Cemaatçilik I. Charles (Flandre Kontu) Cilysler Cizvitler Clermont Konsili Concepción Katedrali, Şili Consilia evangelica İskenderiye Kıpti Kilisesi İskenderiyeli Cyril D Denis Dikenli taç Diyakoz Doğu - Batı Kiliselerinin Ayrılması Dördüncü İstanbul Konsili (Katolik Kilisesi) Dördüncü İstanbul Konsili (Ortodoks Kilisesi) E Ecce Homo Eden Birinci Efes Konsili İkinci Efes Konsili Ekümen Ekümenik konsil Ekümenlik Elçilerin İşleri Endüljans Enterdi Epifani (bayram) Ermeni Apostolik Kilisesi Ermeni Katolik Kilisesi Evanjelizm F Filipus Finlandiya Hıristiyan Demokrat Parti Floriyan Fontainebleau Buyruğu Franciscus Xaverius Fransiskanlar G Gandzasar Manastırı Giovanni Diodati Gospel müziği Gottlieb Viehe Gül ve Haç Tarikatı Güneş haçı Gürcü Ortodoks ve Elçisel Kilise H Hamsin Yortusu Havari Havari Yakup'un Yılı Haç Hexakosioihexekontahexafobi Hilarion Hıristiyan apolojetiği Hıristiyan teolojisi Hora tertia Hristiyan Üniteryenizm Şablon:Hristiyanlık-taslak Guillaume Humbert Hâle I II. Gennadios Istavroz J Jakob Abbadie John Hick José de Anchieta Justinus Flavius Jülyen K Kalkedon Konsili Kalvenizm Kapusenler Katarcılık Katolik Kilisesi Katolik yortusu Katolikos Kefen Kelt haçı Keşiş Kilise (örgüt) Kilise bilimi Kilise hukuku Kırk Şehitler Olayı Kluni Tarikatı Kristof Kristoloji Kudüs Ermeni Patrikhanesi Kurtarıcı İsa heykeli Kutsal Cuma Kutsal Topraklar L Lilith Limbo Litürji Luka Luka İncili Lütercilik M Markos İncili María de León Bello y Delgado Matta İncili Maurus Medici Şapeli Mesih Mesihcilik Metropol Topluluk Kilisesi Metropolit Mikâil Misyoloji Monofizit Monotelitizm Montanism Moon tarikatı Mormon Kitabı Muggletonian Musa Müneccimler N Nantes Buyruğu Nenizili Gregor Nestorius Nil Manastırı Nursialı Benedikt O Ohio Wesleyan Üniversitesi Opus Dei Otosefal P Papaz Pariş Paskalya yumurtası Patroloji Pavlus'un Romalılara mektubu Pavlus’un Korintlilere birinci mektubu Pavlus’un Korintlilere ikinci mektubu Pederimiz Pedro de Betancur Pentekostalizm Peter Akinola Pierre Chanel Piskopos Anton Praetorius Protestan Reform Hareketi Püriten R Rahip Bahira Manastırı Recm Reform Kiliseleri S Samsatlı Pavlus Selâmet Ordusu Septuaginta Shaker (mezhep) Sistersiyenler Soul-Dier Edith Stein Stolas Store Bededag Sunak Sözde Dionisius Süryani Ortodoks Kilisesi T Teolojik erdemler Theotokos Thomas Cooke (piskopos) Tipikon Petrus, İsa'nın oniki havarisinden biri. Ayrıca Simon/Simun, Peter, Kifas/Cephas/Kefas/Kepha isimleri ile bilinir. Hristiyanlıkta adının önüne "aziz" unvanı getirilir. Celile / Filistin'de dünyaya gelmiştir. Asıl mesleği balıkçılıktı. Katolik Kilisesi'ne göre ilk Papa, İsa'nın varisidir. Kökenbilim Petrus, Hıristiyanlığa göre İsa'nın Kilisesini üzerinde kurmak istediği Kaya (Temel Kişi)dir. "Kaya" anlamına gelen Aramice Kifas (Latince Petrus) künyesini kendisine İsa vermiştir. İsa'nın ölümünden sonra Hristiyanlar sımsıkı şekilde onun etrafında kenetlendiler, Romalılar'ın tüm saldırılarına karşı inançlarını korudular, bunda Petrus'un büyük bir katkısı vardı. Bir gün Pavlos, Barnabas'ın himayesinde Petrus'a gelerek Kilise'ye katılmak istediğini söyledi, gördüğü vizyonlardan bahsetti. Ne kadar günahkar olsa da döndüğünü söyleyen kişiye şans tanımak gerektiğine inanan Petrus ona bu fırsatı tanıdı. . Andreas, İsa'nın oniki havarisinden biri. Simun'un kardeşi, Celile'li balıkçı. X şeklindeki çarmıhta ölmüştür. İskoçya ve Rusya'nın baş azizidir. 30 Kasım Aziz Andreas günüdür. Filipus (Yunanca:Φίλιππος, Philippos) İsa'nın 12 havarisinden biridir. Türkiye'de Hıristiyan erkek çocuklarına verilen bir isim olmakla birlikte, Filip şeklinde de kullanılır. Tahminen İ.S. 80 yılında Hierapolis kentinde çarmıha gerilerek idam edilmiştir. Mezarı 25 Temmuz 2011 günü Hierapolis (Pamukkale) antik kentinde, Şehitlik tepesinde bulunmustur. "aziz-philippusun-mezar Yehuda (Beni İsrail), Yakup Peygamber'in oniki oğlundan biri. (kişi) Yehuda kabilesi, Yakup Peygamber'in oniki oğlundan biri olan Yehuda'nın soyundan gelenler. (halk) Yehuda Krallığı, tarih öncesi bir Yahudi krallığı Yehuda İskariot (havari), İsa Peygamber'i ele veren havari Yehuda Taday (havari), İsa Peygamber'in havarilerinden Küçük Yakup'un kardeşi Yahudiye, Yehuda (kavram)