Mammuthus-Mamut Mammuthus primigenius Holarktik Palearktik-Nearktik

https://twitter.com/kanaryamfenerli _/\/\____________/\/\_____________ KANARYAM █▓▒░▒▓█ FENERLİ ¯¯¯¯¯¯\/\/¯¯¯¯¯¯¯¯¯\/\/¯¯¯¯¯¯¯¯¯ Mamut, filgiller familyasının nesli tükenmiş bir cinsi. Son buzul çağında Kuzey Amerika, Avrupa, Asya ve Afrika'da birçok farklı türleri ile yayılım göstermiştir. 4,5 m boy ve 8 ton ağırlığa kadar varan bu cinsin son üyeleri MÖ 1700 yılında yaşamıştır. Bilimsel adı Mammuthus, Mammut cinsi ile karıştırılmaması gerekir. Mammut sadece Amerika kıtasında yaşamış olan ve mamutlarla uzaktan akraba olan mastodontlar (Mammutidae) familyasının bir cinsidir. Bu hortumluların daima 4 adet uzun dişleri olmuş ve onlarında mamutlarda olduğu gibi buzul çağında uzun tüylü türleri ortaya çıkmıştır. Mamutlar Pliozen çağının ortalarında Afrika kıtasında ortaya çıkmış, ve oradan Avrasya'ya ve Kuzey Amerika'ya yayılmışlardır. Zamanla soğuğa ayak uydurmuşlardır. Bulunan en eski mamut kalıntıları 4 milyon yaşındadır ve Etiyopya'nın Afar bölgesinde bulunmuşlardır. Bu Mammuthus subplanifrons türüne ait olan kalıntılar Kenya ve Güney Afrika'da da bulunmuştur. Bu tür yaklaşık 3 milyon yıl var olmuş ve peşinden Kuzey Afrika'da Mamuthus africanavus türü ortaya çıkmıştır. Bu türden hiçbir başka tür gelişmeden ortadan kaybolmuş, ya da bu türden Güney fili gelişmiş olabilir. Güney filinden 750.000 yıl evvel step mamudu, ve step mamudundan yünlü mamut gelişmiştir. Kuzey Amerika'da yaşamış olan preri mamudu da yaklaşık 1,5 milyon yıl evvel Kuzey Amerika'ya kadar yayılmış olan güney filinden gelişmiş olduğu tahmin edilir. Pleistozen çağının geç dönemlerinde yünlü mamut insanların av hayvanlarından biriydi. Bunun kanıtı birçok mağaralarda bulunan duvar resimlerinde görülmektedir. Ortadan kaybolmalarının nedeni fazla avlanmış olmaları mı, yoksa buzul çağının sonundaki büyük iklimsel değişiklikler mi olduğu kesin olarak bilinmemektedir. Kuzey Amerika'daki ânî yok olmalarının nedeni olarak bir Meteorit grubunun Dünya'ya çarpması olabileceği, bunun da «Genç Drias»'ın başlangıcını açıklayabileceği, bir ABD araştırmacı grubu tarafından önerildi[1]. MÖ 8000 yıl evvel mamutlar Avrupa'da ve Asya'da ortadan yok olmuşlardır. Aynı dönemde Homo sapiens insanları da (modern insanlar) güneyden beri bu bölgelere doğru yayılmışlardır. Sadece doğu Sibirya'nın Wrangel Adası'nda ufak mamut popülasyonları MÖ 1700'e kadar hayatta kalabilmişlerdir. Mamut kalıntılarının bulunuşu Dudinka'nın kuzeyinde Yenisey'de bulunan mamut kemikleri Rusya'nın Asya'da kalan kısmında hala günümüze kadar buzun içinde bütün şekilde muhafaza edilmiş mamut bedenleri bulunmaktadır. Bu mamut cesetleri hep etrafında bulunan buzun erimeye başlaması ile kilometrelerce uzaklara kadar yayılan çürüme kokuları sayesinde bulunmuşlardır. Bu bin yıl kadar buzun içinde muhafaza edilmiş bedenler buzun dışında kaldıklarında çürüyerek ve leş yiyicilere yem olarak birkaç hafta içerisinde yok olur. Sibirya'da doğaya bağlı yaşam şekli sürdüren Dolganlar ve Yakutlar gibi bazı Türk halkları'nda mamutların yeraltı aleminde yaşayıp Erlik Han'a hizmetçilik ettikleri anlatılır. Yeraltı aleminin efendisi Erlik Han mamutları ceza olarak yeraltına almıştır. Eğer mamutlar oradan kaçıp yeryüzüne çıkmaya çalışırlarsa derhal buz kesilip ölürler. Sibirya'nın doğal yerlileri Tundra ikliminin binyıldır çözülmemiş toprağından dışarıya dikilir şekilde buldukları bu garip dev hayvanların dişleri ile çadırlarını süslemiş, postlarını ısınmak için kullanmış ve hatta donmuş etini eritip yemişlerdir. Günümüze kadar Dolganlar'da hâlâ mamutların fildişiyle yapılmış ev eşyaları ve süsler bulunmaktadır. Bugün Dolganlar mamut bedenleri bulduklarında bunu bilimcilere bildirip mamut araştırmacılığına katkıda bulunmaktadırlar. Bulunan yerler 1912 yılına kadar mamut ve yünlü gergedan bedenleri bulunan noktalar (Digby'nin The Mammoth adlı kitabından, 1923) Mamut araştırmacılığı açısından en önemli olan kazılar Rancho La Brea'da bulunan katran çukurlarında yapılmışdır. Diğer mühim bir kaynak Bechan Cave de bulunan bir mağaradır. Bu mağara 1.500 yıl boyunca preri mamutları tarafından kullanılmışdır. Yeni Sibirya Adaları'nda da çok sayıda kalıntılar bulunmuştur. Bu adalar, mamut fildişleri arayan Rus tüccarları tarafından keşfedilmişdir. Tüylü mamut veya kıllı mamut (Mammuthus primigenius), soyu tükenmiş bir fil cinsi olan mamutun (Mammuthus) bir türüdür.Tüylü mamut, erken Pliyosen dönemde Mammuthus subplanifrons ile başlayan bir dizi mamut türünün sonuncularından biridir. M. primigenius, doğu Asya'da yaklaşık 200.000 yıl önce bozkır mamutundan (M. trogontherii) ayrıştı. Günümüze kadar nesli tükenmeyen en yakın akrabası Asya filidir Holarktik ekozonu, dünyanın kuzeyinde baştan başa bulunan bütün karaları bir bütün olarak kapsayan habitatlara karşılık gelir. Bu bölge, Güney Asya ve Hindistan altkıtası haricinde Kuzey Afrika ve Avrasya'nın tamamını içeren "Palearktik" bölgesi ve Kuzey Amerika'nın güneyinden kuzey Meksika'ya kadar olan kısmı kaplayan "Nearktik" bölgelerine ayrılır. Bu kısımlar çeşitli alt ekobölgelere de ayrılırlar. Bazı ekosistemler ve bunlara bağlı olan bitki ve hayvan toplulukları, bu ekozonların geniş kısımlarındaki çoklu kıtlarda bulunurlar. Bu ekosistemlerin devamılığı, bu ekozonun paylaşılmış buzul çağının sonucudur. Floristik Boreal Alemi, Holartik ekozona karşılık gelmektedir. Ana ekosistemler Holartik ekozonda, çeşitli ekosistemler bulunmaktadır. Bir bölgede bulunan ekosistemin çeşidi, enleme ve yerel coğrafyaya bağlıdır. En kuzeyde, artik tundra bantı Arktik Okyanusu'nun kıyılarını çevreler. Bu karanın altında, permafrost (arktik bölgenin devamlı don altında kalan toprak bölgesi) yıl boyunca donmuş şekilde bulunur. Bu zorlu yetişme koşullarında, birkaç bitki hayatta kalabilir. Tundra'nın güneyinde, Kuzey Amerika'dan Avrasya'ya kadar olan bölgeyi boreal ormanı kaplar. Bu alan, kozalaklı ormanlarla karakterize edilir. Buranın güneyinde, ekosistemler daha çeşitli hale gelir. Bazı alanlar ılıman otlaklarla kaplıyken, bazıları yapraklarını döken ağaçların baskın olduğu ılıman ormanlarla kaplıdır. Holartik'in güneye uzanana alanları tipik olarak, kurak ortam şartlarına uyum sağlamış bitki ve hayvanların bulunduğu çöllere ulaşır [1]. Türler Holartik ekozonun çoğu yerinde, enlem boyunca yayılmış çeşitli hayvan türleri bulunmaktadır. Bunlardan bazıları; boz ayı, gri kurt, kızıl tilki, ayı sansarı, sığın, ren geyiği ve bayağı kuzgunlardır. Boz ayı (Ursus arctos), Holartik'in dağlık ve yarı açık alanlarında yayılış gösterir. Önceleri daha geniş alanlarda yayılmış, fakat, habitatların parçalanmasıyla sonuçlanan insanlığın gelişimiyle daha dar alanlara yönlendirilmiştir. Günümüzde sadece el değmemiş alanlarda doğal olarak yaşamını sürüdür. Gri kurt (Canis lupus), tundradan çöle kadar çeşitli geniş habitatlarda, bunlara uygun popülasyonlarla bulunur. Tarihsel yayılımında, dağılım alanındaki türlerin yok edilmesi ve insanlığın gelişimi gibi aktivitelere rağmen Holartik Ekozonun geniş çoğunluğunu kuşatır. Kızıl tilki (Vulpes vulpes), yüksek oranda şartlara uyum sağlayabilen bir avcıdır. Karasal karnivorların en geniş dağılım alanına sahip olanlarından biridir ve habitatların geniş dağılım alanlarına, hatta insanlığın gelişiminin olduğu alanlara bile uyum sağlayabilir. Kurt gibi, Holartik'te çoğunlukla yaygındır. Ayı sansarı (Gulo gulo), öncelikli olarak arktik ve boreal ormanlarında, güneyindeki dağlık bölgelerde dağılış gösteren sansargillerin iri bir üyesidir. Avrasya ve Kuzey Amerika gibi bazı bölgelere de yayılmıştır. Sığın (Alces alces), geyikgiller familyasının yaşayan en iri türüdür. İskandinavya'dan Avrasya'ya ve Kuzey Amerika'nın doğusuna kadar olan boreal ormanında bulunur. Bazı bölgelerde güneydeki yaprağını döken ormanlara kadar yayılır. Ren geyiği (Rangifer tarandus), Holarktik'in kuzey kısımlarınadki tundrada ve boreal ormanlarında bulunur. Avrasya'da evcilleşmiştir. Bazı alttürlere bölünerek, farklı habitatlara ve coğrafik bölgelere uyum sağlamıştır. Bayağı kuzgun (Corvus corax), en iri ve en yaygın olarak bulunan kargalardan biridir. Çeşitli habitatlarda bulunabilir, fakat öncelikle kuzeylerdeki korulukları tercih eder. İnsan aktivitesine iyi uyum sağlamasıyla bilinir. Dağılımları, ayrıca Holartik Ekozon'un çoğunu oluşturur. B ► Holarktik'teki biyota Holarktik A Abelya B Bayağı gelincik Bayağı kuzgun Boz ayı K Kakım Kanada geyiği Kar baykuşu T Tüylü mamut Palearktik bölge, Avrupa, Asya ve Kuzey Afrika'yı içine alan bölge. Güney çöl kuşağına kadar uzanır. Büyük Sahra, Arabistan ve İran çölleriyle Çin bu bölgenin içindedir. Wallace'ye göre dört alt bölgeye ayrılır: 1 - Avrupa Bölgesi: İspanya, İtalya, Türkiye, Yunanistan ve Bulgaristan hariç geriye kalan Avrupayı Ural dağlarına kadar içine alan bölgedir. 2 - Akdeniz Bölgesi: Afrika kıtasının ve Arap yarımadasının yengeç dönencesi üzerinde kalan kısmını, Fransa hariç Akdeniz ülkelerini, İranı, Azerbaycanı, Kafkasları, Karadenizin Romanya ve Ukrayna kıyıları dışında kalan kısımlarını içine alan bölgedir. 3 - Sibirya Bölgesi: Asya kıtasnın Himalayalar, Çin Seddi, Japonya, İran ve Azerbaycan'nın dışında kısmıdır .Hazar Denizi tamamı ile bu bölgededir. 4 - Mançurya Bölgesi: Çin'i ve Koreyi içine alan kısım. Avrupa ve Akdeniz Bölgesi ise birlikte Batı Palearktik (E. Mayr) bölgeyi oluşturur. Batı Palearktik bölge özellikle ornitoloji (kuş bilimi) bilimi için çokönemli bir yere sahiptir. B ► Palearktik bölgedeki biyota Palearktik bölge A Arabistan Çölü E Emin Vadisi G Gobi Çölü T Taklamakan Çölü nearktik (Yun. neos: yeni; Arktos: Büyük Ayı) Holoarktik bölgenin Kuzey Amerika (Kuzey Meksika dahil) ve Grönland'ı içine alan bir alt bölgesi. Grönland, Kuzey Amerika, güneyde Meksika platosunun kuzey kısmına kadar olan alanı içerisine alır. Bu bölge Palearktikteki ayıları (Ursus), buz tilkilerini (Vulpes), bizonları (Bison) vs. gibi birçok hayvanı bünyesinde bulundurmasına karşın, ayrıca kendine özgü birçok hayvan grubuna da sahiptir; bunlar bazı dağ keçisi türleri, çayır faresi, keseli bir ayı çeşidi, kuyruğu alacalı tilki, mavi kestanekargası, çitkuşu, hindi-kertenkelesidir. Bering Boğazı aracılığıyla Palearktikle ilişkisi olduğundan, birçok hayvan göç etme olanağını bulmuştur. Dolayısıyla birçoğu birbirine benzer. Çok defa iki bölge birleştirilerek 'H o I a r k t i k' denir.