Kraliçe Tiye ve III. Amenhotep,Akhenaton,Nefertiti,Tutankhamon,Tel-el-Amarna

https://twitter.com/kanaryamfenerli _/\/\____________/\/\_____________ KANARYAM █▓▒░▒▓█ FENERLİ ¯¯¯¯¯¯\/\/¯¯¯¯¯¯¯¯¯\/\/¯¯¯¯¯¯¯¯¯ Tiye (MÖ 1398 - MÖ 1338), III. Amenhotep'in eşi ve Akhenaton ya da IV. Amenhotep'in annesi olan Mısır kraliçesidir. Eşinin ölümünden birkaç yıl sonra oğlunun hükümdarlığı döneminde vefat etti. Tiye'nin mezarı Krallar Vadisi'nde bulunmuştur. III. Amenhotep, (Yunanca: III Amenofis; Akkad dili Nimmurja) Antik Mısır firavunluğunun XVIII. Hanedan doneminin 9. hukumdari olarak surmus bir firavun. Ismi bazan III. Amenofis olarak da okunmaktadir . Ismi eski Misir diline gore Amāna-Ḥātpa olup Amun hoşnuttur anlamina gelmektedir. Konu başlıkları 1 Biyografi 2 Ailesi 3 Resimler 4 Notlar 5 Dışsal bağlantılar Biyografi Değişik tarihçilere göre Mısır'da hükümdarlık dönemi, babası firavun İV, Tuthmosis'nin ölümünden sonra Haziran MÖ 1386'dan MÖ 1349'a veya Haziran MÖ 1388'den Aralık MÖ 1351/1350'ye süren dönemlerdeydi.[1]III. Amenhotep babası IV Tuthmosis'in ikinci derecede karısı olan "Mütemwiya"'nın oğlu idi.[2] III. Amenhotep hükümdarlık döneminde antik Mısır ülkesi o zamana kadara Mısır tarihinde görülmemiş bir yüksek refah seviyesine ve kültürel ve sanatsal ihtişama erişmiş ve bu dönemdeki Mısır'ın sanat gücü ve uluslararası siyasi gücü bir zirveye erişmiştir. III. Amenhotep büyük olasılıkla hüküm döneminin 39. yılında ölmüştür. Onun yerine oğlu önce "IV. Amenhotep" olarak tahta geçmiş ve bir müddet bu isimle hüküm sürdükten sonra çok kökten ve gayet büyük bir dinsel, soysal ve politik reform uygulamaya başlayıp krallık ismini "Akhenaten" olarak almıştır. III. Amenhotep'in daha kucuk cocukken (degisik kaynaklara gore 6 ile 12 yaslari arasindayken) firavunluk tahtina gectigi belgerden anlasilmaktadir. Cocuk firavunluk doneminde iken hukumetin efektif basinin bir naip oldugu cok muhrtemel olmakla beraber elimizde bu konu hakkinda belge gecmemistir. Hükümetinin 2. yılında M.Ö. 1406 civarında evlendigi karısı Tiye'yi "Birinci Kral Eşi" olarak ilan etmiştir. Bu olayın haberini ülkesine yaymak için büyük özel böcek kabartma heykellerini ülkenin önemli köşelerine göndermiştir ve bunlar çeşitli arkeolojik kazılarda ele geçirilmiştir. III. Amonhotep döneminde antik Mısır, zirve politik gücüne erişmesine rağmen bu firavunun 39 yil gibi uzun süren hükümdarlık yıllarında sadece tek bir askeri sefer yapılmıştır. Bu askeri sefer başarılı olarak hükümdarlığının 5. yılında Nubya'da çıkan bir isyanı bastırmak için yöneltilmiştir. III. Amenhotep ülkesinin siyasi zirve politik gücünü diplomatik yollar kullanarak devam ettirmiştir. Hükümdarlık döneminde kuzey Suriye ve güneydoğu Anadolu'da önemli siyasi güç olan Mitanniler ile yakın siyasi ve diplomatik ikilişkiler kurarak onları kontrol edebilmiştir. Kıbrıs ile yakın ticari ilişkiler kurmuş; bu ülkeden Mısır'a yapılan ağaç kereste ve bakır mal ihracatını, müzakerelerden sonra Mısır gümrük vergilerinden muaflık sağlayarak. kolaylaştırmış ve böylece Mısır için önemli yapı ve üretim maddelerinin ucüza elde edilmesini garanti etmiştir. Bu diplomatik yazisma Asur, Mitanni, Babil ve Hittit krallari ile de yapilmsistir. III. Amonhotep'in 30 hukum yilindan ta oglu Akenaten'in firavunlugu sonuna kadar yapilan diplomatik yazisma belegeri Amanra yazismariu adi ile arsivlenmis ve bu arsiv gunumuzde elimize gecmistir. Bu yazismalardamn onemli olanlardan biri (Amarna yazismasi EA 4) firavuna Babil Krali I. Kadashman-Enlil'nin gonderdigi ve firavunun kizina talip olmak istemesi mektubuna cevap olarak bu istegin rededilmesidir III. Amonhotep'in karisi Tiye Dogu Akadeniz'e dinsel monotezim inanclari getirmekle taninmaktadir. Tiye uzun bir hayat yasamis ve kocasi III. Amenhotep'in olumunden sonra hayatta oldugu belgelenmistir. Bu donemde ogullari olan "Akhenaten" adini alarak monoteizmi gelistirip bu inanclari yaymaya calismistir. Kraliyet yazıcısı Hapu oğlu Amenhotep bütün krallık yapıları için "kraliyet başmimarlığı" görevini yapmış ve firavunun gözde idarecesi olarak bir "Baş vezir" görevi de görmüştür. Diger bir kraliyet gorevlie "Merimose" Kus'da vali olmustur. III. Amonhotep yaklaşık MO. 1350 tarihinde olmustur ve yerine Tiye'den oglu IV. Amonhetap adiyla firavun olmustur. III. Amonhotep'in mumyasınin Krallar Vadisi'ne açılan "Maymunlar Vadisi" içindeki mağara tipli anıtmezardadır. Bu mezar 1799'dan önce mezar hirsizlari tarfuinda açılip yagma edildigi bilinmketedir. Sonradan bu mezarda 19. ve 20. yy arkeologları Théodore M. Davis, Howard Carter, Sakuji Yoshimura ve Jiro Kondo daha ayrıntılı kazılar yapılmışlardır. III. Amenhotep tüm Mısır firavunları içinde günümüze en çok kendi heykelini bırakan firavun olmakla tanımıştır. Günümüze kadar gelmiş kesin olarak bu firavuna ait olduğu belgelenmiş 250'den fazla heykeli bulunmaktadır. Bu heykeller hükümdarlık hayatının tümünü kapsadığı için yaşı ilerledikçe şahsi görünümünün değişmesi bu heykellerden izlenebilmektedir. III. Amenhetep döneminden elimize geçen diğer önemli kalıntılar ise Suriye'de "Ras Shamra" arkeoloji sitinden Sudan Nubya'da "Soleb" arkeoloji sitine kadar genis bir alandaki sitlerinde ortaya çıkartılan 200'den daha çok sayıda üzerleri Mısır'da önemli olaylar hakkında hiyografik yazılar kazılmış büyük taş böcek heykelleridir.[3] Bunlardan büyük bir kısmı (okumaya göre ya 102 ya da 110 tanesi) III. Amenhotep'in 1. hükümet yılından 10. hükümet yılına kadar yaptığı sürek avlarının ve bu avlarda kendi eliyle okla öldürdüğü arslanların anısınadır. [4] Bu yazılı böcek heykellerin 5 tanesi ise firavunun eş olarak evlendiği yabancı prensesler anısınadır. Örneğin bu yabancı prenses eşlerden ilki olan Mitanni kralı II. Sütarna'nın kızı Kilücepa'nın Mısır'a gelişinde yanında 317 tane hizmetkar kadın bulunduğu bu büyük böcek heykellerin birinde anılmaktadır. Yazili buyuk bocek heykellerinden 11 tanesi ise III. Amenhotep'in 11. hukumet yilinda esi olan Tiya icin buyuk insan gucu kullanarak kazdirip suyla doldurttugu yapay gol anisinadir. Ailesi Babası: IV. Tuthmosis Annesı: Mutemviya; Kızkardeşleri: Amenemhet, Amenhotep-Meri-hepeş, Tiaa, Amenemipet, Tent-Amun və Petepihu; Eşleri: Tiye, Kiluçepa (Mitanni Kralı II. Şutarna'nın kızı), Taduçepa (Mitanni Kralı Tuşratta'nın kızı), öz kızkardeşleri Sitamun və İsis, və diğerleri; Oğulları: Akhenaton və Thutmosis; Kızları: Sitamun, İsis, Henut-tau-nebu və Nebet-aah. Akhenaton ya da IV. Amenhotep olarak da bilinir. Mısır yeni dönem 18. hanedanının bir firavunudur. Kraliçe Tiye ve III. Amenhotep'in genç olan çocuğudur. Büyük kardeşi Thutmosis babasından önce ölünce tahta önce ortak oldu, sonra da MÖ 1353-1336 ya da MÖ 1352-1334 yılları arasında (Mısır kronolojisinde değişir) firavunluk yaptı. Eşi Nefertiti'ydi. Amenhotep Neferjeperura olarak bilinen Akhenaten (Akhenaton veya Akhenaten), saltanatının dördüncü yılına gelindiğinde adını değiştirdi. İsimleri Amenhotep, doğum ismi. Anlamı "Amon hoşnuttur". Amenophis, ismin Yunan kaynaklarında geçen, Yunancaya uyarlanmış hâlidir. Nefer-kheperu-Ré, unvanı. Anlamı "Ra'nın şekilleri güzeldir". Akhenaten, kendisi için kendi belirlediği isimdir. Krallığının beşinci senesinden itibaren, Atenciliği resmi din ilan etmesinden sonra ölene dek bu ismi kullandı. Anlamı "Aten'in hizmetkarı". Bu ismin kaynaklarda alternatif yazılışları çoktur; Akhenaton, Akhnaten, Akhnaton, Ikhnaton,... Mavi Savaş Tacı giyen Akhenaten'in küçük heykeli Akhenaten, Nefertiti ve çocukları. Yaşamı MÖ 15. asrın sonlarında veya MÖ 14. asrın hemen başlarında dünyaya geldi. Babası III. Amenhotep öldükten sonra tahta geçti. Tahta geçtiği ilk yıllarda aile adı olan Amenhotep'i (Amon'un hoşnut olduğu) kullandı. Beşinci senesinde adını değiştirerek Akhenaton (Aten'in hizmetkârı) ismini kullanmaya başladı ve aynı yılında geleneksel çok tanrılı Mısır dinini yasaklayarak tek tanrılı Aten dinini kurdu. Kralığının 6. yılında yüz yıllardır Mısır'ın başkenti olan Teb'i terk ederek bugün Tel el Amarna olarak bilinen el değmemiş topraklara yeni bir başkent kurmaya karar verdi. Akhenaton, diğer tanrılara olan inancı yok etmek için tapınaklardan diğer tanrıların isimlerini sildirdi. Akhenaton yaklaşık 15 yıl tahtta kaldı. Ölümünün ardından kurduğu din çöktü. Akhenaton'un şehri yerle bir edildi ve Horemheb döneminden itibaren "düşman" olarak kayıtlarda anıldı, daha sonraları ise onunla ilgili her şey yok edilmeye çalışıldı. Tâ ki, 19. yüzyılda keşfedilene dek yaklaşık 3000 sene Akhenaton'un ismi unutulup gitti. Stilize kafatasları uzun boyunlu olarak resmedilen Amarna dönemi Prensesleri Neferneferure (solda) ile ablası Neferneferuaten Tasherit (sağda), kral evindeki bir duvar boyaması. Akhenaten'in Amarna'da sfenks (Antik Mısır'da yere uzanmış insan başlı aslan heykeli) şeklindeki tasviri. Akhenaton'un hiç erkek çoçuğu olmadığından öldüğünde yerine kızlarından biriyle evlenmiş olan Akhenaton'un isimsiz üvey kardeşi Smenkh-Ka-Re (Smenkhkare) adındaki dâmadı çok kısa süreliğine firavun oldu. Onun da ani ölümü üzerine Akhenaton'un oğlu Tutankhamon firavun oldu. Tutankhamon'un baba-bir kızkardeşi olan Ankhesenamen ile olan çocukları ya doğum öncesi ya da doğum sonrası öldü. Tutankhamon da 19 yaşında ölünce tahta Ay ya da Akhenaton'la hiçbir kan bağı ve akrabalığı bulunmayan fakat ordu komutanı olarak sahip olduğu güce dayanarak firavun olduğu zannedilen Horemheb geçti. Karnak'taki Akhenaten'nin Aten tapınağındaki Talatat tuğlaları. Amarna Dönemi Burası yeni dinin yaşanacağı ve Teb'deki düşmanlardan uzak bir sığınak olarak tasarlanmıştı. Bu şehir, tarihteki ilk planlı yerleşimlerden biridir. Binalar, tapınaklar ve yollarıyla tamamen tanrı Aton'a tapmak için tasarlanmıştır. Amarna'nın tamamlanmasına yakın Kral ve eşi Nefertiti şehre yerleştiler. Amarna'da bir mezarda bulunan İlah Aten için yazılan metin. Bu arada Mısır büyük bir istikrarsızlığa düşmüştü. Bu dönemde sanatta da yenilikler olmuştur: firavun resimleri eskisi gibi tanrısal bir durağanlıkla değil, daha çok gerçekçi şekilde çiziliyordu. Bir bakıma sanatın dinden ayrılmasını Akhenaton başlatmıştır. Firavun geleneksel sahneler dışında, yemek yerken, karısını öperken, bir törene başkanlık ederken de çizilebiliyordu. Uzun boyunlu, göbekli resmedilen Firavunun resimleri oldukca ilginçtir. Uzun boyunlu beden yapısı, bu dönemdeki diğer eserlerde de sık sık kullanılmıştır. Nefertiti, Altes Museum. Akhenaten ve Nefertiti'nin hayatta kalan kızı ve daha sonra da Mısır Firavunu Tutankamon'un Büyük Kraliyet Eşi olan Ankhesenamen ile Tutankhamun arasında ki samimî alçak kabartma sahnesi. Görüntü ve sanatsal motif açısından Amarna döneminin tipik özelliklerini yansıtmakta olan bu alçak kabartma sahnesinde Tutankhamun'un tören tahtı da geri detayda gözükmektedir. İktidara gelişinin 5. yılının 8. ayının 13. günü günümüzde Amarna olarak bilinen, kendisinin ise Akhetaten adını verdiği yenişehre taşındı. Bir ay öncesinden de IV. Amenhotep olan eski eski isminde taşıdığı 5 katlı unvanlarınından çoğunu terkederek sadece prenomen olarak kullandığı ilk ismini alıkoymak suretiyle kendi adını resmen Akhenaten olarak değiştirdi.[1] Veziri, ölümü, Tutankhamun, ve tek ilâh Akhenaton tahta geçişinin birinci yılında din alanında bir devrim yaparak Atenizm (bazen Atonizm) dinini kabul ettiğini ve tüm diğer Mısır tanrılarını reddederek (Ra, Maat, Hathor, İsis, Nephthys, Set, ...) tek tanrı Aton'a ibadet edilmesini bir kanûnla halka duyurdu. Başlangıçta eski Mısır diniyle benzer gibi gözükse de, Atenizm tek tanrılı bir dine geçiş teşkil etmektedir. Akhenaton'un yaşadığı dönemde Amon Rahipleri oldukça güçlüydüler. Firavun herhangi bir iş yapmadan rahiplere danışmak ve kehanetlerine başvurmak zorundaydı. Akhenaton bu etkiden kurtulmak ve kendi inançlarının da doğrultusunda eski Mısır dinini yasaklamış, Karnak tapınaklarını kapatıp Amon rahiplerinin görevine son vermiştir. Bu durum ülkede büyük bir kargaşaya sebep olmuştur. ..........................................Amenhotep IV.......Akhenaten Horus adı .........................Kanakht-qai-Shuti ..........Meryaten Nebty adı .................Wer-nesut-em-Ipet-swt ............Wer-nesut-em-Akhetaten Altın Horus adı ......Wetjes-khau-em-Iunu-Shemay .........Wetjes-ren-en-Aten Prenomen..( Ön adı )..Neferkheperure-waenre ............Neferkheperure-waenre Nomen..( Adı )Amenhotep Netjer-Heqa-Waset .. ...........Akhenaten Akhetaten devrinde Aten Tapınağı. Akhenaten, Nefertiti ve kızları. Akhetaton Aten tapınağının en yüksek rütbeli dinî rahibi olan Meryre'nin mezarının üzerinde yapılan kabartmadan alınan çizim (Amarna). Akhenaten'in müttefik ve vasal devletlerin hediye ve haraçlarının toplaması esnasında yapılan büyük kutlama merasimi; Akhenaten saltanatının onikinci yılında doruk noktasına eriştiğinde yapılmış; Amarna II. Meryre'nin mezarından alınan çizimler. Kraliyet ailesi ya da bireysel ibadet için yapılmış Aten ve Altar. Hayat veren bir tanrının ışınları altında kraliyet ailesinin alçak kabartması. Kahire Mısır Müzesi. III. Amenhotep ve Kraliçe Tiye Henuttaneb ile. Büyük Aten tapınağında bulunan dikili anıttaşı. Aten ve tek tanrılı dinlerle olan bağlantısı Akhenaten'in annesinin babası olan Yuya'nın Eski Ahit ve Kur'an'da adı geçen Yusuf Peygamber ( Joseph ) olduğu Mısırlı tarihçi Ahmed Osman tarafından iddia edilmiştir.[2] Akhenaton öldüğünde, tahta Akhenaton'un yerine 10 yaşında olan Tutankhaton geçti. Tutankhaton ismini Tuthankhamon olarak değiştirerek Amon ve diğer pagan ilahlara tekrar tapınılmasının yolunu açmış oldu. Genç firavun 18 yaşında öldüğünde, Amon rahipleri eski sömürge ve pagan düzenin tekrar getirilmesi sebebiyle Tutankhamun'a unutulmaz bir tören yaptılar. Firavun çoktan hazırlanmış olan mezarına, yüzyıllar sonra Howard Carter tarafından bulunmak üzere yerleştirilmiş, Akhenaton ve soyundan birçok kimsenin isimleri ise tapınak duvarlarından silinmiştir. Akhenaten'in tek tanrılı dinlerin öncülüğünü yapan bir firavun olduğu iddiası ve bu dinin daha sonra Yahudilik şekline dönüşmüş olabileceği birçok bilim adamı tarafından kabul gören bir görüştür.[3][4][5][6][7][8] Bu görüşün en önemli savunucularından birisi Moses and Monotheism (Musa ve tek tanrıcılık) isimli kitabında açıkladığı görüşleriyle Psikanaliz biliminin kurucusu olan Sigmund Freud'dur.[9] Freud Musa'nın kendisine iman edenlerle birlikte Akhenaten'in ölümünden sonra Mısır'ı terk etmek zorunda kalan Atenist bir din adamı olduğunu iddia etmiştir.[10] Sigmund Freud, Dinin Kökenleri adlı eserinde; Yahudilerin sünnet geleneğini nereden aldıkları sorusunu Mısır olarak yanıtlamaktadır. Burada Freud, Herodot' un, Tarih II. Kitap 104. bölümde, sünnetin Mısır' da uzun süreden beri devam eden bir uygulama olduğunu söylediğini ve bilindiği kadarı ile sadece Antik Mısır' da bulunan bir uygulama olduğunu, Doğu Akdeniz' de başka hiçbir halkın bu geleneği uygulamadığını, Samilerin, Babillilerin ve Sümerlerin sünnetsiz olduklarının kesin bir şekilde varsayılabileceğini belirtmektedir. Bundan sonra Freud şu sözleri ile anlattığı sonuca ulaşmaktadır: “Eğer Musa, Yahudilere yalnızca bir din değil aynı zamanda sünnet emri de verdiyse bir Yahudi değil bir Mısırlıydı ve o durumda Musa dini olasılıkla bir Mısır dini ve yaygın dinle zıtlığı göze alındığında daha sonraki Yahudi dininin bazı önemli açılardan uyuştuğu Aten (Aton) diniydi.[11]” Diğer Mısır Bilimciler ise Yahudilik ve diğer Semitik dinî âdetler arasında doğrudan yakın alâkaların mevcudiyetine dikkat çekmetedir.[12]