Valide Sultan Türbeleri

https://twitter.com/kanaryamfenerli _/\/\____________/\/\_____________ KANARYAM █▓▒░▒▓█ FENERLİ ¯¯¯¯¯¯\/\/¯¯¯¯¯¯¯¯¯\/\/¯¯¯¯¯¯¯¯¯ Valide Sultan Türbeleri “Vâlide Sultan” Osmanlı Devleti’nde padişah anneleri için kullanılan bir tabirdi. Vâlide Sultanların resmî ünvânı “Mehd-i ulyâ” (Padişah anası) idi. Rivayete göre “Vâlide Sultan” ünvânı, ilk kez 12.Osmanlı hükümdârı Sultan III.Murad Han tarafından annesi Nurbanu Vâlide Sultan için kullanılmıştır. Devlet-i Âliyye-i Osmanîyye’nin içindeki imtiyazlı konumlarına ve derin nüfuzlarına rağmen, siyâsetle uğraşanları yok denecek kadar azdır. Hemen hepsi hayır işleri hususunda yarışmışlar, başta İstanbul olmak üzere diğer şehirlerde pek çok hayır eserleri bırakmışlardır. Tarihe yön veren ihtişamlı Osmanlı padişahlarını dünyaya getiren bu mübârek kadınların istirahatgâhları, günümüzde halen ziyaret edilen türbelerin başında gelmektedir. Bu yazımızda amaç İstanbul dahilinde, adları ile anılan Vâlide Sultan Türbelerini tanıtmak olacaktır. Vâlide Sultanlardan bazıları müstakil türbelerde medfundur. Bu türbeleri; ya kendileri, ya oğulları veya padişah olan efendileri yaptırmışlardır. Gülbahar Hatun Türbesi Türbe, Fatih Camii’nin kıble tarafındaki hazîrenin içinde yer almakta olup sekiz köşeli ve üstü kubbeli bir yapıdır. İçinde dört sandukanın bulunduğu türbede, Fatih Sultan Mehmed Han’ın hanımı Gülbahar Hatun ve kızı Gevher Han Sultan, Hadîkatü’l-Cevâmi’deki kayıtlara göre isimleri bilinmeyen iki saraylı hanım medfûndur. Söz konusu türbe, 1765 senesindeki depremden sonra yeniden yapımına başlanılmış ve 1767’de tamamlanmıştır. Türbenin giriş kapısı üstündeki iki satırlık kitâbede şu yazı bulunmaktadır: Cennet-mekân firdevs âşiyân merhûm ve mağfûrun-leh Fâtih Sultân Mehmed Hân tâbe serah hazretlerinin zevce-i muhteremeleri vâlide-i mâcide-i / Merhûm ve mağfûrun-leh Sultân Bâyezîd-i Velî Hân, merhûme ve mağfûrun-lehâ Gülbahar Hâtûn- Li seneti 1196.1434 senesinde doğduğu tahmin edilen Gülbahar Hatun, Arnavut asıllıdır. Babasının adı Abdullah’tır. Fatih Sultan Mehmed Han’ın vefâtı üzere oğlu Bâyezid padişah olunca Vâlide Sultan ünvânını aldı. Gülbahar Hatun 1492 senesinde İstanbul’da hayata gözlerini yumdu. Ayşe Hafsa Vâlide Sultân Türbesi Ayşe Hafsa Sultan’ın 1479 yılında, Kırım’ın Bahçesaray şehrinde dünyaya geldiği tahmin edilmektedir. Kırım Hânı Mengli Giray Han’ın kızı olduğuna dair rivayetler vardır. 19 Mart 1534 tarihinde İstanbul’da vefât eden Ayşe Hafsa Sultan, Fatih’teki, Sultan Selim Camii bahçesine defnedildi. Daha sonra oğlu Kanûni Sultan Süleyman Han tarafından bir türbe inşa ettirildi. Bu türbe daha önceleri diğer türbeler gibi üstü kapalı bir yapı iken, 10 Temmuz 1894 tarihinde vuku bulan büyük İstanbul depreminde yıkılmıştır. İkinci Meşrûtiyet’den (1908) önce yeniden tamirine başlanmış ise de yarım kalmıştır. Yavuz Sultan Selim Türbesi’nin hemen yanında yer alan bu açık türbede, Ayşe Hafsa Sultan yatmaktadır. Hafsa Sultan’ın kabrindeki kitâbede yazılı satırlar şunlardır: Cennetmekân firdevs âşiyân Fâtih-i Mısır, es-Sultân ibn-i es-Sultân Yavûz Selîm Hân / Hazretlerinin Hâtûn Efendilerinden Kânûnî Sultân Süleymân Hân’ın vâlideleri / Hafsa Sultân’ın rûhiyçün el-Fâtiha irtihâlleri 1534 Hürrem Sultan Türbesi Türbe, Süleymaniye Camii’nin kıble tarafında Kanûni Sultan Süleyman Han Türbesinin yanında yer almaktadır. Türbede Sultan I.Süleyman Han’ın hanımı Hürrem Sultan medfun bulunmaktadır. Hürrem Sultan, II.Selim’in annesidir. Batılı tarihçiler tarafından Roxelana, Roza, Rossa, Rosanne, Ruziac ve La Rossa, Türk tarihçileri tarafından ise Haseki, Haseki Hürrem Sultan ve Hürrem Sultan adları ile anılır. Hürrem Sultan, Ukrayna asıllıdır. 15 Nisan 1558 tarihinde İstanbul’da vefât etmiştir. Türbe 1559 yılında Mimar Sinan’a yaptırılmıştır. Dışta sekizgen, içte onaltıgen plânlıdır. Kesme taştan inşa edilen türbeyi dışta silindirik bir kasnakla, içte ise duvarlara oturan çift kubbe örter. Girişin önünde üç gözlü revak yer almaktadır. Her cephede, altta bir, üstte bir pencere vardır. Türbenin giriş kapısının iki yanında dışarda, birbirine benzer çini panolar vardır. Bunların üzerinde Lâ İlâhe İllâllah Muhammedu’r-Resûlullah / Subhânallah ve’l-hamdulillâh yazısı göze çarpmaktadır. Türbede 16.yüzyıla ait çiniler yer almaktadır. Türbede Hürrem Sultan’dan başka şu zatların kabirleri bulunmaktadır: Sultan II.Selim’in oğlu ve Kanûni Sultan Süleyman Han’ın torunu Şehzâde Mehmed, Kanûni Sultan Süleyman’ın kızkardeşi Hatice Sultan’ın 1582’de vefât eden kızı Hanım Sultan. Hadice Terhan Vâlide Sultan Türbesi Türbe, Yeni Câmii yanında yer almaktadır. Hadice Terhan Vâlide Sultan, Sultan İbrahim Han’ın hanımı ve IV.Mehmed Han’ın annesidir. Rusya’da doğdu ve daha sonra esir düşerek, Osmanlı Sarayı’na, Kösem Mahpeyker Vâlide Sultan’a yetiştirilmek üzere verildi. Hadice Terhan Sultan 1694 senesinde vefât etti ve sağlığında yaptırmış olduğu türbesine defnedildi. Türbeyi 1663 yılında Yeni Camii’nin mimarı Mustafa Ağa yapmıştır. Kare plânlı olup yüksek bir kubbe ile örtülüdür. Sultan I.Ahmed Türbesi’nin bir benzeridir. Türbe kapısının sağ kanadının üst tablalarında iki parça halinde Yâ Müfettiha’l-Ebvâb / iftah lenâ hayra’l-bâb (Ey kapıları açan Allahım, bize hayırlı kapılar aç) yazısı yer almıştır. Revakla, alt pencere üstünde yer alan İznik çinilerinde lâcivert zemine beyazla celî-sülüs hat ile Esmâ-ül Hüsnâ (Cenâb-ı Allah’ın doksandokuz güzel ismi) yazılıdır. İç mekânda çini kitâbe kuşağında Mülk Sûresi’nin 1-30. âyeti, revaktaki çini kitâbe kuşağında ise Haşr Sûresi’nin 23.-24. âyet-i kerîmeleri ile Esmâ-ül Hüsnâ yazılıdır. Türbede, Hadice Terhan Sultan’ın yanı sıra; oğlu Sultan IV.Mehmed Han, Sultan II.Mustafa Han, Sultan III.Ahmed Han, Sultan I.Mahmud Han ve Sultan III.Osman Han olmak üzere beş Osmanlı padişahı ve hânedan mensublarından oluşan toplam kırkdört kişi medfundur. Halk arasında “Terhan” kelimesi zamanla “Turhan”a dönüşmüş, türbeye Hatice Turhan Sultan Türbesi denilmiştir. Doğrusu Hadice Terhan Sultan’dır. Şehsuvar Valide Sultan Türbesi Türbe, tarihî Çemberlitaş’ın yakınındaki Nuruosmaniye Camii’nin yanında yer almaktadır. Şehsuvar Sultan, Sultân II.Mustafa’nın kadınlarından olup Sultan III.Osman Han’ın annesidir. 1699 yılında Şehzade Osman’ı dünyaya getirdi. 13 Aralık 1754 tarihinde oğlu Osman’ın padişah olması üzerine, Vâlide Sultan olarak Topkapı Sarayı’na geldi. İki sene Vâlide Sultan olduktan iki sene sonra 1756’da vefât etti ve Nuruosmaniye Camii avlusundaki türbesine gömüldü. Şehsuvar Sultan’a zaman içinde, caminin yanında medfûn olması nedeniyle “Nûrullah Sultan” ismide verilmiştir. Türbe 1755 yılında Mimar Mustafa Ağa ve yardımcısı Simon Kalfa tarafından inşa edilmiştir. 1748 senesinde Sultân I.Mahmûd’un başlattığı ve Sultan III.Osman’ın bitirdiği cami ve külliyenin bir parçasıdır. Türbede, Şehsuvar Sultan ile birlikte kimliği bilinmeyen on kişiye ait olmak üzere, toplam onbir sanduka yer almaktadır. Mihrişah Vâlide Sultan Türbesi Eyüp’te Bostan İskelesi Sokağında yer almaktadır. Mihrişah Vâlide Sultan, III.Mustafa Han’ın baş kadınefendisi ve Sultan III.Selim’in annesidir. 1745 senesinde doğdu. 1761 yılında oğlu Sultan III.Selim’i dünyaya getirdi. Eşi III. Mustafa’nın 1774’de ölümü üzerine Edirne’deki Eski Saray’a gönderildi. Daha sonra III.Selim’in 7 Nisan 1789 yılında tahta çıkması üzerine Vâlide Sultan olarak tekrar Saraya döndü. 16 Ekim 1805 tarihinde vefât etti. Türbe, barok mi’marisinin en güzel örneklerinden biridir. İmâret, sebil ve mektebden oluşan bir külliye içinde yer almaktadır. İnşasına, Başmimar Nurullah Efendi tarafından başlanmış ise de onun ölümü üzerine Mimar Kethüdâsı tayin edilen Ârif Ağa tarafından 1796 yılında tamamlanmıştır. Türbenin önünde üç gözlü revak vardır. Revakın kubbesi kalem işleri ile süslenmiştir. Giriş kapısının üzerinde Mülk Sûresi’nin 1.ve 2.âyet-i kerîmelerinin yazılı olduğu kitâbe yer almaktadır. Kubbe, kalem işleri ile süslenmiştir. Alt pencereleri ve kapı üzerine, Hattat Mahmûd Celâleddin Efendi’nin iki satır hâlinde yazmış olduğu âyet kuşağı dolaşmaktadır. Köşelerde yine aynı hattat tarafından yazılmış olan Esmâ-ül Hüsnâ, İsmi-i Celâl (Allah c.c.), İsm-i Nebî (Muhammed a.s.) ve dört halîfe (Ebû Bekr, Ömer, Osmân, Alî) ile Hasan ve Hüseyin hazretlerinin isimleri vardır. Sandukalar sedef kakma şebekeler ile çevrilmiştir. Türbede, Mihrişah Vâlide Sultân, Hadice Sultan, Beyhân Sultan, Refet Kadın ve Rahime Perestu Kadın’a ait olmak üzere toplam beş sanduka yer almaktadır. Nakşıdil Vâlide Sultan Türbesi Fatih Külliyesi dahilindeki türbe Tabhane’nin karşısında bulunmaktadır. Nakşıdil Vâlide Sultan, Sultan I.Abdülhamîd Han’ın hanımlarından olup Sultan II.Mahmud’un annesidir. 1785 yılında Sultan II.Mahmud’u dünyaya getirdi. İkinci Mahmud 1808 yılında padişah olunca Vâlide Sultan oldu. Verem hastalığına yakalanarak 28 Ağustos 1817 tarihinde vefât etti. Söz konusu Türbeyi, II.Mahmud annesi Nakşıdil Vâlide Sultan için 1818’de inşa ettirmiştir. Türbe onaltıgen plânlıdır. Giriş kapısı üzerinde dış tarafta celî-sülüs hat ile Zümer Sûresi’nin 53.âyet-i kerîmesi, iç tarafta ise celî-sülüs hat ile Âl-i İmrân Sûresi’nin 133.âyet-i kerîmesi yazılıdır. Nakşıdil Sultan Türbesi’nin kubbe kasnağı 70 cm x 43 m ölçüsündedir, celî-sülüs kuşak üstünde taşa kabartma olarak Dehr Sûresi bulunmaktadır. Söz konusu yazılar Hat sanatımızın dehâsı Hattat Mustafa Râkım Efendi tarafından yazılmıştır. Türbede Nakşıdil Vâlide Sultan ile Osmanlı hânedanına mensup ondört kişiye ait olmak üzere toplam onbeş sanduka vardır. Pertevniyâl Vâlide Sultan Türbesi II. Mahmud’un hanımı ve Sultan Abdülaziz’in annesidir. 1830 senesinde Şehzâde Abdülaziz’i dünyaya getirdi. Abdülaziz’in tahta çıkması ile 25 Haziran 1861 tarihinde Vâlide Sultan oldu. 30 Mayıs 1876 tarihinde Sultan Abdülaziz Han’ın tahttan indirilip, öldürülmesi üzerine inzivaya çekildi. Pertevniyal Vâlide Sultan oğlunun öldürülmesine çok üzülmüştür Her gece, akşamla yatsı arasında secdeye kapanıp, yüksek sesle ağlıyor, “Her şeyi affederim, ama oğlumun kanını helâl etmem.” diye gözyaşları döküyordu. Sonra da odasında hatim indiriyordu. Bundan sonra tek amacı, küçük çocukları yetiştirmek ve onları ev-bark sâhibi yapmak oldu. Cennetmekân Sultan II. Abdülhamîd Han’ın hanımı Müşfika Hanım’ı da o yetiştirmişti. Pertevniyal Vâlide Sultan 4 Şubat 1883 tarihinde İstanbul’da vefât etti. Aksaray’daki türbesine defnedildi. Türbe, Aksaray’da, Cumhuriyet Caddesi, Vâlide Camii avlusunda yer almaktadır. Türbe 1871 senesinde yapılmıştır. Dış kapısı üstündeki celi-sülüs hat ile mermer kabartma tekniğinde yazılmış kitâbede Yâ-sîn Sûresi’nin 58.âyet-i kerîmesi (Selâmün kavlen min Rabbirrahîm) yazılıdır. İç kapı üstündeki kitâbe ise yine aynı teknikle hazırlanmış olup Yûsuf Sûresi’nin 64.âyeti (f’allâhü hayrün hâfizen ve hüve erham-ür Rahimîn) yazmaktadır. Kubbe eteğinde bulunan âyet kuşağı celi-sülüs hat ile siyah zemin üzerine altın yaldızla yazılmıştır. Bakara Sûresi’nin 255. (Allahü Lâ İlâhe İllâ hüve’l-Hayyü-l-Kayyum) ve Haşr Sûresi’nin sonu olan 21, 22, 23 ve 24. âyetlerini ihtiva etmektedir. Türbe önceleri caminin kıble yönündeki avlusunda yer almaktaydı. 1926-1929 yıllarında yol yapımı nedeniyle geriye çekilmiştir. Daha sonra 1958 yılında Vatan Caddesi açılırken türbe yıkılmış, yapının parçaları Lâleli’deki Sultan III.Mustafa ve Sultan III.Selim Türbesi bahçesinde koruma altına alınmıştır. Türbe daha sonra yeniden, kendi yaptırdığı külliyenin bahçesinde inşa edilmiştir. Pertevniyal Vâlide Sultan, torunu Yusuf İzzeddin Efendi’nin oğlu Sadeddin Efendi (vefât:1884), gelini ve Yusuf İzzeddin Efendi’nin hanımı Çeşm-i Ahû Hanım (vefât:1911) ile gelininin annesi Mesterâ Hatun’a ait dört sanduka aynı türbede bulunmaktadır. Gülistû Sultan Türbesi Fatih Camii’nin kıble yönündeki büyük hazîrenin hemen yanında yer almaktadır. Gülistû Vâlide Sultan, Abdülmecîd Han’ın hanımı ve son Osmanlı pâdişâhı Sultan VI.Mehmed Vahideddin Han’ın annesidir. 1861 yılında vefat etmiştir. Türbenin inşa tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Ancak, Sultan Abdülmecîd devrinin son yıllarına doğru inşa edildiği tahmin edilmektedir. Osmânlı türbe mimarisinde pek ender rastlanan dairevî plân tarzı kullanılmıştır. Türbenin içi siyah kalem işleri ile süslenmiştir. Türbede, Gülistû Vâlide Sultan ile sekiz kişiye ait toplam dokuz sanduka bulunmaktadır. Mehpâre Emetullah Râbia Gülnuş Vâlide Sultan Türbesi Türbe, Üsküdar meydanındaki Yeni Vâlide Camii’nin kıble tarafında yer almaktadır. Emetullah Gülnûş Sultan, IV.Mehmed’in baş kadını, Sultan II.Mustafâ ve III.Ahmed’in annesidir. Râbia Gülnûş, Emetullah Gülnûş adlarıyla da anılmıştır. 1642 yılında Girit’te dünyaya geldi. Girit Serdârı Hüseyin Paşa, Resmo’yu fethedince bu kızı da esir alarak, yetiştirilmek üzere Osmanlı Sarayı’na verdi. Osmanlı gelenek ve göreneklerine göre yetişen Gülnûş daha sonra IV.Mehmed Han’ın baş kadını oldu. Emetullah Gülnûş Sultan 6 Kasım 1715’te Edirne’de hayata gözlerini yumdu. Na’şı Edirne’den İstanbul’a getirilerek, Üsküdar’da caminin önündeki türbeye defnedildi. Türbe Gülnûş Sultan hayatta iken, 1713 yılında inşa edilmiştir. Türbeyi sekizgen mekânlı, sekiz yuvarlak sütun taşımaktadır. Türbenin tam orta yerindeki mezar Emetullah Gülnûş Vâlide Sultan’a aittir. Kabrin baş ve ayakucu taşları çok büyük olup istiridye kabuğu şeklindedir. Şahide taşında ta’lik hat ile Arapça bir ibare yer almaktadır.